1.1.
Bino va inshootlarning xizmat muddati.
Binoning xizmat muddati deganda uning yaroqlik holda ishlash davomiyligi
tushiniladi. Odatda bino unsurlari, uning tizim va jihozlarining yaroqli holda ishlash
davomiyligi bir xil emas. Binoning me’yoriy xizmat muddatini aniqlashda poydevor, devor kabi
asosiy yuk ko’taruvchi unsurlarning o’rtacha yaroqlik holda ishlash muddati qabul qilinadi.
Bunda binoning ayrim unsurlarini xizmat muddati binoning me’yoriy xizmat muddatidan 2....3
barobar kam bo’lishi mumkin. Bino ekspluatatsiyasining bor muddatida undan yaroqli holda va
badastir foydalanish uchun bunday unsurlarni to’la almashtirishga to’g’ri keladi. Masalan,
kapitalligi ikkinchi guruhga mansub bo’lgan turar-joy uylarining me’yoriy xizmat muddati 40
yilga teng taxta pollar va 60 yil xizmat muddatiga ega bo’lgan yog’och orayopmalar qo’llashga
yo’l qo’yiladi. Demak bunday turdagi uylarning xizmat muddati mobaynida yog’och
orayopmalarni kamida bir marta, pollarni kamida 2 marta almashtirish lozim. Bulardan tashqari
turli xizmat muddatlariga ega bo’lgan, har xil unsurlardan tashkil topgan muhandislik
tizimlarini bir necha marta almashtirishga to’g’ri keladi. Agar markaziy isitish tizimining isitish
asboblari – radiatorlar 40 yillik xizmat muddatiga ega, suv o’tkazgich quvurlarning xizmat
muddati esa 30 yil.
Me’yoriy xizmat muddati binoning kapitalligiga bog’liq o’rtacha ko’rsatkich bo’lib
QMQ da belgilanadi (1-jadval).
Bino, inshootlarning va ularning konstruktiv unsurlarning me’yoriy xizmat muddati.
1-jadval
№
n
n
Bino va inshootlarning, konstruktiv
unsurlarning nomi
Me’yoriy xizmat muddati (yillar)
Me’yoriy
sharoitlarda
Tajavvuzkor muhit darajsi
Zaif
O’rtacha Kuchli
1
2
3
4
5
6
Ishlab
chiqarish
va
noishlab
chiqarish binolari
1
Ko’p qavatli binolar (2 tadan ko’proq
qavatli) maxsus texnologik vazifaga
ega bo’lgan (boyituvchi fabrikalar,
maydalovchi
kukunlovchi
ishlab
chiqarish) etajerka
ko’rinishidagi
ko’p qavatli binolardan tashqari. Pol
yuzasi 5000 m
2
dan ko’proq temir-
beton va metall karkasli, tosh
ashyolardan, yirik bloklardan va
panellardan iborat devorli, temir-
beton, metall va boshqa chidamli
yopmalarga ega bo’lgan bir qavatli
binolar.
100
80
60
50
2.
Barcha turdagi yog’ochli uylardan
tashqari, barcha vazifadagi 2 qavatli
uylar; kolonnalar turi 5 m va undan
ko’proq bo’lgan temir beton va
metall karkasli, pol maydoni 5000
m
2
gacha bo’lgan tosh ashyolardan,
yirik bloklardan va panellardan iborat
devorli, temir beton, metall va boshqa
chidamli yopmalarga ega
bo’lgan bir qavatli binolar.
83
66
42
33
3.
Maxsus texnologik vazifaga ega
bo’lgan (boyituvchi
fabrikalar,
maydalovchi, kukunlvchi, ximiyaviy
59
-
-
-
selar va boshqa shu kabi ishlab
chiqarishlar) etajerka ko’rinishidagi
ko’p qavatli binolar.
4
Keraksiz, tosh ashyolardan yirik
bloklardan, temir beton, metall va
g’isht
kalonnalali
va
ustunli
panellardan iborat devorli, temir
beton, metall, yog’och va boshqa
orayopma va yopmali bir qavatli
binolar.
60
48
36
30
5.
Kichik kolonna turiga (6 m dan
kamroq) va oralig’i 18 m gacha
bo’lgan
ichki
devorlari
yaqin
joylashgan,
devorlari
tosh
ashyolardan
va
boshqa
beton
bloklardan iborat temir beton va
boshqa eskirgan konstruksiyali
orayopmalarga ega bo’lgan binolar.
30
32
24
20
6
YOg’och
brusli
va
g’o’lali
devorlardan iborat binolar
30
-
-
-
Binolarning konstruktiv unsurlari
Poydevorlar.
a)
Tasmasimon va ustunsimon, beton
va temir betonli
100
80
50
40
b)
Murakab yoki sementli qorishmada
butli va tasmasimon va temir betonli
80
64
40
32
v)
Ohakli qorishmada tasmasimon va
ustunsimon
50
40
25
20
Devorlar
a)
Maxsus kapitallik, murakkab yoki
semet qorishmasida toshli va yirik
blokli
100
80
72
60
b)
Odatdagi toshdan, yirik blokli va
yirik panelli
80
64
57
48
v)
G’isht, shlakoblok va boshqa shu
kabi ashyolardan engil-lashirilgan
toshterma
50
40
25
20
Kolonnalar.
a)
Yig’ma yoki yaxlit quyma temir
beton.
100
80
75
60
b)
Po’lat
85
64
60
53
Kran osti bloklari.
a)
Yig’ma yoki yaxlit yig’ma temir
beton
80
66
60
51
b)
Parchin mixli, kavshirlangan, prokat
profillardan engil va o’rta ish rejimli
kranlar uchun po’lat kran osti
bloklari.
50
42
37
33
v)
Og’ir rejimli va nihoyatda og’ir shi
rejimiga ega kranlar uchun po’lat osti
bloklari.
20
18
15
10
Orayopmalar.
a)
Yig’ma va yaxshi quyma temir beton
100
80
62
48
b)
Metall balkaga g’ishtin ravoqlar yoki
beton to’ldiruvchi bilan
80
72
55
40
v)
Metall balkalar ustida yog’ochli
50
-
-
-
g)
YOg’och
50
-
-
-
Pollar
a)
Sementlti, bntonli, armotsementli
30
20
15
7
b)
Marmar uvog’i bilan sementli
40
28
20
10
v)
Beton asosda sopol plitkalardan
60
54
45
36
g)
Parketli
30
-
-
-
d)
Linoleumli
15
-
-
-
Zinapoyalar
a)
Yig’ma yoki yaxlit quyma temir
betondan marshlar va maydonchalar
100
-
-
-
b)
Temir beton maydonchalar, metall
balkalar ustida temir beton yoki
toshdan zinalar.
75
-
-
-
Tomlar (qoplamalar).
a)
Po’lat ferma va balkalar ustida
yig’ma yoki yaxlit quyma plitalar.
100
80
66
50
b)
Po’lat progonlar, balka va fermalar
ustida yig’ma va kichik o’lchamli
temirbeton plitalar.
50
42
33
25
v)
Po’lat
progonlar,
balkalar
va
fermalar ustida po’lat profillangan va
to’lqinsimon listlar va plitalar.
40
33
25
10
g)
YOg’och ferma va balkalar ustida
yog’och
to’shamalar;
yog’och
stropila va obreshetkalar; yog’och
chordoq orayopmalari.
30
-
-
-
Tom qoplama
a)
Asbest
sementli
to’lqinsimon
listlardan.
30
27
22
18
b)
Ruhlangan po’lat listlardan.
25
16
13
8
v)
qora tunukadan.
15
10
8
5
g)
Rulonli ashyolardan.
8
8
6
5
d)
Mastikali ashyolardan.
10
9
7
6
Butun xizmat muddati mobaynida (to’la almashtirilguncha) bino unsurlari va uning
muxandislik tizimlari bir necha marta sozlanadi, tuzatish- sozlash ishlarini o’tkazmasdan to’la
ishdan chiqqunga qadar ekspluatatsiya qilib bo’lmaydagan ayrim eskirgan unsurlar qayta
tiklanadi. Jismoniy va ma’naviy eskirish o’rnini to’ldirib turish uchun ekspluatatsiya davrida
shunday ishlarni qilib turish lozim. Ko’pchilik konstruksiyalarning me’yoriy xizmat muddati
tuzatish- sozlash ishlarini o’tkazib turishni hisobga olingan holda belgilanadi. Hajmi bo’yicha
arzimas bo’lib tuyulgan ayrim rejaviy ishlarini bajarmaslik butun unsurni to’la ishdan
chiqishiga sabab bo’lishi mumkin. Masalan, tunuka tomlarning me’yoriy xizmat muddati 20 yil
deb belgilanadi. Biroq bu muddat farqatgina qoplamani davriy ravishda (3 yilda bir marta)
moy bo’yoq bilan bo’yash bajarilgandagina ta’minlanishi mumkin. Bu talabni buzulishi esa
metallni tez zanglashiga va oxir oqibatida esa tom qoplamani ishdan chiqishga olib keladi.
Remont ishlarining davriyligi konstruksiya yoki muxandislik tizimi tayyorlangan
ashyoning umrboqiyligiga tushadigan yukning shiddati va atrof - muxitning ta’siriga, hamda
texnologik va boshqa olimlarga bog’liq. Sanab o’tilagn ishlarni uz vaqtida o’tkazish bino texnik
eksplutsiyasining asosiy vazifasidir.
SHunday qilib texnik ekspluatatsiyaning mazmuni binoning barcha unsurlari va
tizimlarini ularning me’yoriy xizmat muddatidan kam bo’lmagan vaqt davomida buzulmasdan
ishlashini ta’minlovchi tadbirlar majmuasidan iborat.
Bu tadbirlar majmuasiga quyidagilar kiradi:
−
joriy rejaviy-ogohlantiruv remontlari va qurilmalarni sozlash;
−
ko’zda
tutilmagan joriy remont;
−
rejaviy-ogohlantiruv kapital remont;
−
tanlab qilinadigan (norejaviy) kapital remont;
remontlarni tashkillashtirish, rejalashtirish va moliyalashtirish uchun na faqat ish
hajmi va tavsifi, shu bilan birga maqsadidagi prinsipial farqni bilish muhimdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |