Бино ва иншоотларнинг техник ҳолатини баҳолашнинг мақсад ва вазифалари

 

---

Лойиҳавий холатдан оғиш ва уларга олиб келувчи сабаблар, уларни 
олдини олиш чора тадбирлари. 
Пойдевор ва унинг устида жойлашган конструкцияларнинг 
деформацияланишига кўп ҳолатда заминнинг деформацияланиши сабаб 
бўлади. 
Заминнинг 
деформацияланиши 
асосий 
сабабларидан 
қуйидагиларни келтириш мумкин:

сунъий заминнинг ортиқча намланиши натижасида чўкиши; 

музлаш натижасида грунтнинг кўпчиши.
Намланиш натижасида чўкиш, аксарият ҳолларда лёссимон грунт 
(соз тупроқ)ларга хосдир. Ортиқча намлик таъсирида лёссимон грунтли 
заминнинг юк кўтариш қобилияти кескин камаяди. Шунинг учун бино ва 
иншоотлар атрофларининг вертикал режалаштириш тўғри ташкил этилиб, 
ташқи сувларнинг бино заминига тушишига йўл қўймаслик лозим. Бундан 
ташқари бино ва унинг атрофидаги ер ости мухандислик таъминоти 
қувурларининг соз ҳолатда ишлашини таъминлаш лозим. 
Грунтнинг музлаши билан боғлиқ бўлган деформация грунт 
таркибидаги сувнинг муз кристалларига айланиши натижасида пайдо 
бўладиган кучланишдир.
Грунтнинг музлаши билан боғлиқ бўлган ҳажмий кенгайиши учун 
қуйидаги учта асосий шароит бўлиши лозим: 
- ҳажмий кенгаювчи грунт; 
- грунтнинг намланиши; 
- етарли чуқурликда пойдевор атрофидаги грунтнинг музлашига 
сабаб бўлувчи манфий ҳаво ҳароратининг бўлиши. 
Юқоридаги сабаблардан бирортаси бўлмаган ҳолда, грунтда совуқдан 
ҳажмий кенгайиш ва бинода шикастланиш ҳолатининг юзага келишига 
сабаб бўла олмайди.

---

Замин деформацияси туфайли содир бўладиган турли шароитдаги ва 
даражадаги шикастланиш ва авария ҳолатлари қуйида келтирилган (3.3-
расм). 
Пойдеворларнинг емирилишига таъсир қилувчи омиллар:

сизот сувлари сатҳининг ўзгарувчанлиги; 

сизот сувларининг агрессивлик даражаси; 

пойдеворга тушадиган юкнинг ортиши ёки уни юкланиш 
шароитининг ўзгариши; 

қурилишда ер остки қисмининг сифатсиз бажарилиши; 

сифатсиз қурилиш ашёларидан фойдаланиш; 

пойдевор 
ва 
бошқа 
ер 
ости 
конструкцияларини 
эксплуатацияси қоидаларининг бузилиши.
Бунда, алоҳида таъкидлаш лозим бўлган нарса, ертўла қисмининг 
сизот сувлари ёки маиший сувларнинг кўтарилиши. Ертўлаларнинг сув 
босиши, гидроизоляциянинг бузилиши натижасда юзага келади.
Сўнгги йилларда республикамиз ҳудудларида сизот сувлари 
сатҳининг сезиларли даражада кўтарилганлиги, биноларда маҳаллий 
дренаж тармоғини лойиҳалашда, бинони сизот сувларидан ҳимоялашдаги 
муҳим мухандислик тадбирларни кучайтиришни тақозо этади.
Пойдевор ва унинг устида жойлашган конструкцияларнинг 
деформацияланишига кўп ҳолатда заминнинг деформацияланиши сабаб 
бўлади. 
Заминнинг 
деформацияланиши 
асосий 
сабабларидан 
қуйидагиларни келтириш мумкин:

сунъий заминнинг ортиқча намланиши натижасида чўкиши; 

музлаш натижасида грунтнинг кўпчиши.
Намланиш натижасида чўкиш, аксарият ҳолларда лёссимон грунт 
(соз тупроқ)ларга хосдир. Ортиқча намлик таъсирида лёссимон грунтли 
заминнинг юк кўтариш қобилияти кескин камаяди. Шунинг учун бино ва 

---

иншоотлар атрофларининг вертикал режалаштириш тўғри ташкил этилиб, 
ташқи сувларнинг бино заминига тушишига йўл қўймаслик лозим. Бундан 
ташқари бино ва унинг атрофидаги ер ости мухандислик таъминоти 
қувурларининг соз ҳолатда ишлашини таъминлаш лозим. 
Грунтнинг музлаши билан боғлиқ бўлган деформация грунт 
таркибидаги сувнинг муз кристалларига айланиши натижасида пайдо 
бўладиган кучланишдир.
Грунтнинг музлаши билан боғлиқ бўлган ҳажмий кенгайиши учун 
қуйидаги учта асосий шароит бўлиши лозим: 
- ҳажмий кенгаювчи грунт; 
- грунтнинг намланиши; 
- етарли чуқурликда пойдевор атрофидаги грунтнинг музлашига 
сабаб бўлувчи манфий ҳаво ҳароратининг бўлиши. 
Юқоридаги сабаблардан бирортаси бўлмаган ҳолда, грунтда совуқдан 
ҳажмий кенгайиш ва бинода шикастланиш ҳолатининг юзага келишига 
сабаб бўла олмайди.
Замин деформацияси туфайли содир бўладиган турли шароитдаги ва 
даражадаги шикастланиш ва авария ҳолатлари қуйида келтирилган (3.3-
расм).

---