Bino va inshootlar

Jamoat binolarining loyihalashning fizik-texnik asoslari
Jamoat binolarining vazifasiga, funksional protsessning xususiyatiga u
erdagi odamlarni soniga va bo‘lishining davomiyligiga qarab, sanitar-gienik

---

talablarga asosan binodagi xonalarning yorug‘lik, xavo muxiti va ovoz rejimi
aniqanadi.
O‘zoq vaqt davomida odamlarning bo‘lishi ko‘zda tutilgan jamoat
binolarining xonalari tabiiy yorug‘lik bilan ta’minlanishi shart.
Xonalarning tabiiy yorug‘lik bilan ta’minlanishining
kerakli miqdori,
ularning vazifasiga, funksional protsessining
xususiyatiga, u erda
kechadigan ishlarning tavsifi va aniqlik darajasiga nisbatan aniqlanadi.
Xonalarning insolyasiyasi xam ularning vazifasi, odamlarning tarkibiy
kontingenti va iqlimiy sharoitlarga asosan aniqlanadi. Derazalarning
yo‘naltirilishi, ularning o‘lchamlari va quyoshdan ximoyalovchi
konstruksiyalar xonalarning talab etilgan insolyasiya vaqtini aniqlab, ortiqcha
quyosh radiatsiyasidan ximoyalashi kerak. Qurilish me’yorlari va qonunlari
kerakli parametrlarni ko‘rsatib beradi. Masalan, maktab sinflari janub, sharq
va janubiy sharq tomonlariga yunaltirilishi tavsiya etiladi. CHizmachilik va
rasm kabinetlari shimolga yunaltirilishi tavsiya etiladi. SHimol tomonga yana
kitob saqlash xonalari, kasalxonalarning jarroxlik bloklarini yo‘naltirish
tavsiya etiladi. Agar derazalarning yo‘naltirilishi tomonlarning 200-290
graduslik
sektorga to‘g‘ri kelsa, albatta quyoshdan
ximoyalovchi
konstruksiyalar bilan ta’minlanmog‘i lozim.
Jamoat binolari xonalarining xavo muxiti (xarorat, namlik, xavoning
tozalik darajasi va uning tezligi) parametrlari odatda markaziy issiqlik
sistemasi va sun’iy shamollatish sistemalari bilan ta’minlanadi.
Jamoat binolari xonalarida ularning vazifasiga, odamlar faoliyatining
xarakteriga, funksional jarayonlarning xususiyatlariga javob bera oladigan
ovoz rejimini yaratish lozimdir. Ovoz rejimi xonalarning tashqi
shovqinlardan ximoyalashga, akustikaga va ichki shovqinlarni me’yoriy
pasaytirishga qo‘yilgan talablar asosida aniqlanadi.
Binolarni tashqi shovqinlardan ximoya qilish uchun ularni
avtomagistrallardan va boshqa shovqin manbalaridan uzoqroq joylashtirish
maqsadida muvofiqdir. Kinostudiyalar, ovoz yozish zallari, opera teatrlari va
shunga o‘xshash boshqa xonalarni ximoyalovchi tashqi konstruksiyalar
yordamida ximoya qilish mumkin. Xonalarning ichida xosil bo‘ladigan
shovqinlarni kamaytirish uchun akustik ovoz yutuvchi shiftlar, qoplama
devorlar va ekranlar qo‘llaniladi. Kinoteatrlar, teatrlar va konsert zallarini
tashqi shovqindan ximoyalash bilan birga ularda yaxshi akustikani yaratish
o‘ta muximdir. Bu esa tinglovchilar uchun xamma o‘rinlarni kerakli ovoz
energiyasi bilan ta’minlash, teng (diffuziyali) ovoz maydonini tashkil qilish,
zalning funksiyasiga qarab reverberatsiya vaqtini ta’minlash kabi talablarni
bajarishni taqozo etadi. Akustik talablar zallarni geometrik parametrlarini
aniqlashda xisobga olish lozimdir uzunligi (L), eni (V) va balandligi (N), shu

---

bilan birga bu zallarda maxsus akustik uskunalarni joylashtirishda xam
xisobga olinishi lozim. Hozirgi zamon zallarining tavsiya etiladigan samoviy
parametrlarining nisbati quyidagichadir: (L:V:N) - 2,5:1,5:1; 3:2:1 dan
4,5:2,5:1 gacha. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, akustik nisbatlar jixatdan,
burchaklari kesilgan to‘g‘ri to‘rtburchak va trapetsiya shakllari maqsadga
muvofiqdir
Akustik nisbatda zallarning maqsadga muvofiq shakllari
Zallarda akustik talablarni to‘la bajarish uchun, ularda saxna tomonga qiya
qilib joylashtirilgan ovoz qaytargichlar xam o‘rnatilishi lozim
Tomosha zalida shiftning tishli shakli

---

Teatrlar zallarining qirqimdagi sxemalari:
A- amfiteatrli va balkonli; B-balkonlari ikki yarusli; V-yon tomondan
zina shaklidagi balkonlar; G-amfiteatr shaklidagi balkonlar; 1-amfiteatr; 2-
balkon; 3-saxna; 4-avansaxna; 5-orkestr; 6-osma shift; 7-yon balkon;
8amfiteatr shaklidagi yon balkon