Bino va inshootlar qurilishi

Karkas elementlarini o„rnatish ketma – ketligi 
Elementlarni o‗rnatish ketma – ketligiga bog‗liq holda montaj qilishning differensial 
(alohida), kompleks va aralash (kombinatsiyalashgan) usullari qo‗llaniladi.
Differensial usulda
bir xil nomli konstruktiv elementlar bir vaqtda mustaqil oqimlar 
bilan montaj qilinadi. Bunda montajchilarning ish unumi oshadi va kranlarni yuk ko‗tarish 
qobiliyatidan yanada to‗laroq foydalaniladi. Differensial montaj bitta yoki bir – birining ketidan 
harakatlanuvchi bir qancha montaj mexanizmlari bilan amalga oshirilishi mumkin.
Bu usul bir qavatli sanoat binolarida faqat stropila fermalarini ketma – ket o‗rnatishga 
imkon bermaydi, chunki hatto ularning montaj uzellari to‗liq payvandlanganidan keyin ham 
ularning mustaxkamligini ta‘minlab bo‗lmaydi. Barpo etilayotgan binoda ketma – ket stropila 

---

osti va stropila fermalari o‗rnatilganda fermalarga plitalarini o‗rnatish uchun montaj kranidan 
foydalanish qiyin bo‗ladi yoki imkoni bo‗lmaydi. 
Kompleks usulda
barcha konstruksiyalarni o‗rnatish bir oqimda olib boriladi, natijada 
binoning to‗liq montaj qilingan yacheykalari paydo bo‗ladi. Keyingi ishlarni bajarish uchun 
front ochiladi, qurilishning umumiy muddatlari qisqaradi. 
Montaj qilishning kompleks usuli konstruksiyalarni binoning har bir yacheykasida 
kompleks o‗rnatishdan iborat va karkasining konstruksiyalari metalldan bo‗lgan binolar uchun 
xosdir. Birinchi yacheyka uchun avval to‗rtta ustun montaj qilinadi, ularga darxol loyihaviy 
holat ta‘minlanadi va ular orasida zarur bo‗ylama bog‗lanishlar o‗rnatiladi. Keyin ikkita kranosti
to‗sini o‗rnatiladi, stropilaosti fermasi montaj qilinadi. YAcheykani montaj qilish stropila 
fermalarini progonlar va bog‗lanishlar bilan o‗rnatish, yopma elementlarni qo‗yish orqali 
tugallanadi. Keyin konstruktiv elementlarni o‗rnatish ketma – ketligi saqlanadi, lekin montaj 
qilinadigan elementlar soni o‗zgarishi mumkin. Kompleks usuldan turli ismli 
konstruksiyalarning massalaridagi farq katta bo‗lganda qo‗llanish maqsadga muvofiq emas. 
O‗z ichiga avvalgi ikki usulning afzalliklarini qamrab olgan 
aralash usulda
elementlarni o‗rnatishning eng xilma – xil va ketma – ketligiga yo‗l qo‗yiladi. 
Yig‗ma temirbetonli bir qavatli sanoat binolari uchun xos bo‗lgan bu usul poydevorlar 
stakanlarini, ustunlarini, kranosti to‗sinlarini, devor panellarini, pardadevorlarini, deraza 
panjarasini 
alohida 
o‗rnatishga va stropilaosti, stropila konstruksiyalarini, ustyopma panellarini 
va ba‘zida kranosti to‗sinlarini 
kompleks 
usulda, yagona oqimda montaj qilishga imkon beradi. 
6.1-rasm. Bino karkasini bo‗ylama (a) va ko‗ndalang (b) montaj qilish sxemasi
Usul asosan faqat yopma elementlarini montaj qilish uchun asosiy ikki sababga ko‗ra 
aniqlanadi– strelasining qulochi ancha katta bo‗lganda mavjud montaj kranining yuk ko‗tarish 
qobiliyati etarlicha bo‗lmaganda va bir qator ko‗ndalang yacheykalarni navbatdagi texnologik 
jihozlarni montaj qilish va pardozlash ishlarini bajarish uchun tezda bo‗shatish zarurligi sababli 
(8.2.-rasm). 
Bo‘ylama
usulda bino alohida oraliqlar bo‗yicha ketma – ket montaj qilinadi, bu esa 
qisqa muddatlarda ularni texnologik uskunalarni montaj qilishga topshirishga imkon beradi. 
Montaj qiluvchi kran montaj amalga oshirilayotgan yacheykadan tashqarida joylash adi va 
ustyopma plitalarini montaj qilish montaj qilingan stropila konstruksiya ustidan olib boriladi.
Tomyopma plitasining fazoda kran strelasi bo‗ylab joylashganligi, nihoyatda ma‘qul emasdir.

---

6.2-rasm. Bir qavatli binolar ustyopmasielementlarini montaj qilishning turli 
yo‗nalishlarida montaj qilish: 
a - montaj qilishning ko‗ndalang usuli; b - montaj qilishning bo‗ylamausuli; 1 - ferma, 
2 - tortqi (elementni montaj qilishdan oldin kuchaytirish); 3 – traversa; 4 – montaj qilinuvchi 
element; 5 – montaj qiluvchi kran. 
Ko‘ndalang
usulda kran oraliqlarda ko‗ndalang ravishda xarakatlanadi. Bunday usul
asosan kransiz tizim binolarida ustunlar qadami 9 va 12 m bo‗lganda qo‗llanilishi afzaldir. 
Montaj qiluvchi kran montaj yacheykasi ichida bo‗ladi, strela montaj qilinayotgan ustyopma 
plitasiga ko‗ndalang joylanadi, demak, plitani osish nuqtasi streladan 6...9 m masofada emas, 
balki bor yo‗g‗i 1...1,6 m masofada bo‗ladi. Ko‗ndalang montaj konstruksiyalarini bir vaqtda 
turli yuk ko‗tarish qobiliyatiga ega ikkita kran bilan o‗rnatish imkoniyatini beradi. Katta yuk 
ko‗tarish imkoniyatiga ega birinchi kran ketma – ket fermalarni montaj qiladi. Kichik yuk 
ko‗tarish qobiliyatiga ega boshqa kran ham oraliqlarga ko‗ndalang holda xarakatlanib,
plitalarni joylashtirishni amalga oshiradi. Montaj qilishni bunday tashkil etishda ishlarning 
qiymati va davomiyligi ancha pasayadi. 
Bu usul bino karkasida kranosti to‗sinlari mavjud bo‗lganda ham konstruksiyalarini 
montaj qilishga imkon beradi.Montaj qilishning texnologik kartasida bayon qilingan 
elementlarni o‗rnatish ketma – ketligi bo‗yicha tavsiyalarga (fermalar, kranosti to‗sinlari, 
ustyopma plitalari) qat‘iy amal qilish zarur. 
6.3-rasm. Montaj qilish yo‗nalishlari har xil bo‗lganda elementlarni o‗rnatish ketm a – 
ketligi: 

---

 a – bo‗ylama montaj; b – ko‗ndalang montaj. 
Montaj qilishning ko‗ndalang usuli quyidagi hollarda qo‗llaniladi: 
• binoni, uning barcha oraliqlarini o‗z ichiga qamrab oluvchi alohida seksiyalar tarzida 
foydalanishga topshirishda; 
• amal qilish radiusi katta bo‗lgan kranlar bilan montaj qilishda, shuning uchunkim har 
bir to‗xtash joyidan to‗laroq foydalanish uchun; 
• montaj kranlarini faqat ko‗ndalang yo‗nalishda xarakatlanishi zarur bo‗lganda yoki 
maqsadga muvofiq bo‗lganda. 
Kombinatsiyalangan
, ya‘ni bo‗ylama – ko‗ndalang usul ustunlarni bo‗ylama usulda 
o‗rnatishga va tomyopmani kranning ko‗ndalang yurishida montaj qilishga asoslangan. 
Ko‗ndalang montaj qilish ayniqsa 12 x 3 m va 24 x 3 m o‗lchamdagi ustyopma plitalarini va 
montaj kranini tanlashga massasi hamda qulochi jiddiy ta‘sir ko‗rsatuvchi ―2T‖ uzun o‗lchovli 
to‗shamalardan foydalanganda yanada tejamliroq bo‗lishi mumkin. Kranni ikkita montaj qilingan 
fermalar orasiga joylashtirish hisobiga u strelasining kam qulochi bilan ishlaydi. Montaj qilish 
yo‗nalishini tanlash ko‗p jihatdan barpo etilayotgan sanoat binosining texnologik 
xususiyatlariga bog‗liq bo‗ladi.