Bino va inshootlar qurilishi

Nazorat savollari: 
1.
Deformatsiya nima? 
2.
Deformatsiya qanaqa shaklllarda yuzaga keladi? 
3.
Tabiiy faktorlarga nimalar kiradi? 
4.
Texnogen faktorlarga nimalarni kiritish mumkin? 
5.
Kotlovan tagi bo‘rtishi nima maqsadda kuzatiladi? 
6.
CHo‘kishni kuzatishda qanday reperlar qo‘llaniladi? 
7.
Geometrik nivelirlash usulining mohiyatini tushuntirib bering? 
8.
CHo‘kishning o‘rtacha tezligi qanday ifodalanadi? 
9.
CHo‘kishni kuzatish davri nimaga bog‘liq? 
Adabiyotlar: 
 
1. SH.K. Avchiev, S.A Toshpulatov. Injenerlik geodeziyasi. O‘quv qo‘llanma. T: TAKI, 
2002 
2. A.S.Suyunov. Geodeziya. O‘quv qo‘llanma Samarkand. SamGASI, 2006
3. Norxujaev K.N. Injenerlik geodeziyasi.- T.:O‘qituvchi – 1984 y. 
4.Do‘stmuxamedov “Injenerlik geodeziyasi” Toshkent. O‘qituvchi nashriyoti . 2003y. 
5.Internetdan olingan ma’lumotlar.www.colibri.ru, bolshe. ru.
www.arhibook.ru. 
M A ‘ R U Z A № 13 
SHAHARLARNI PLANIROVKALASH VA QURISHDAGI GEODEZIK ISHLAR 
REJA
1.
SHaxar hududini planirovkalash va loyihalashtirish.
2.
Loyihaviy qizil chiziqni aniqlash va hisoblash qizil chiziqli yo‘laklar o‘qini bino va 
inshootlarni joyda ko‘chirish va mahkamlash.
3.
Relefni planini tuzish.
4.
Relef planini joyga ko‘chirish. 
Sanoat va shahar qurilishlari maydonlarida ko‘rsatmaga binoan, maydon hajmiga bog‘liq 
ravishda 2 – 4 sinf davlat tarmoqlari, 1 va 2 darajali to‘ldiruvchi tarmoqlar, II – IV sinf nivelirlash 
tarmoqlari geodezik asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Yirik sanoat majmui barcha inshootlari bilan birga 30 – 50 km
2 
maydonni egallaydi. 
Bunday maydonni planga olish uchun bosh geodezik asos sifatida 4 – sinf triangulyasiya tarmog‘i 
barpo etiladi. 
Uch bosqichli sxemada tuzilgan geodezik asos tarmoqlari aniqligiga qo‘yiladigan talablar 
quyidagidan iborat: a) geodezik asos - 
m
1
=
3,8 sm; b)to‘ldiruvchi tarmoq - 
 m
2
=
5,3 sm; v) plan olish 
asosi -
m
S
 =
7,8 sm. Bu aniqliklarni punktlar o‘zaro holatining o‘rta kvadratik xatoligi deb qarash 
mumkin. 
Geodezik asosdan foydalangan holda sanoat inshootlari bosh o‘qlarini joyga ko‘chirish 
aniqligi quyidagicha hisoblanishi mumkin: 
,
1
l
L
m
m
l

bu erda L – maydonning umumiy uzunligi; 
l
– texnologik jihatdan bog‘liq bo‘lgan sanoat inshootlari maydonining o‘rtacha uzunligi; 

---

100 
m
1
– bosh o‘qlarni rejalashning o‘rta kvadratik xatoligi ( 2 – 3sm bo‘lishi mumkin). 
Uzunligi 
L=
8km maydon uchun,
l=
2km va 
m
1
=
2,5 sm bo‘lsa, 
m
1
=
2,5

2
/
8
5sm 
bo‘ladi. 
Agarda maydon 3 – 4 km enlikdagi cho‘zinchoq polosadan iborat bo‘lsa, u holda geodezik 
asos, teng tomonli uchburchaklar ko‘rinishidan tashkil topsa maqsadga muvofiq bo‘ladi (16.1 – 
shakl). 
13.1 shakl 
Bazis tomon, shakl va azimut shartlari bo‘yicha tenglashtirilgan bunday qatorlar bog‘lovchi 
tomonlarining lagorifmik o‘rta kvadratik xatoligi quyidagicha ifodalanadi: 
,
4
3
2
1
2
''
2
lg
2
lg
2
/
n
в
m
m
m
Sn


bu erda n – qatordagi barcha uchburchaklar soni,
m
״ – o‘lchangan burchakning o‘rta 
kvadrat xatoligi, 
m
lgv
– bazis tomonining logorifmik o‘rta kvadrat xatoligi. 
Misol:
m
v 
/ v=
1/200000, 
m=
2״, 
n=
6 bo‘lsa, 
m
lgS 
2
/
n
= 4,5 logorifm birligining 6 – belgisi. 
Nisbiy ko‘rinishda: 
96000
1
10
434
,
0
5
,
4
6
2
/
2
/



n
S
S
m
n
6 -8 km enlikdagi maydonlarda esa markaziy tizimlar qatorini tuzishga to‘g‘ri keladi
13.2-shakl 
16.2-shaklda keltirilgan tarmoq uchun 
r=
4 va 
m
v/v
=
1/200000, 
m
2״, 
δ
2
=
1,5 bo‘lsa, 
m
lgS
=
4,8 
logorifm birligi. 
Nisbiy xatoligi 

---

101 
90000
1
10
434
,
0
8
,
4
6
2
/



S
m
Sr
. 
Triangulyasiya o‘rniga yopiq poligon ko‘rinishidagi poligonometriya tarmog‘i o‘tkazilishi 
ham mumkin (13.3 – shakl). 
13.3-shakl 
Markaziy bog‘lovchi nuqtaga nisbatan punktlar koordinatalari o‘rta kvadratik xatoliklari 
quyidagi ifoda yordamida hisoblanishi mumkin: 










2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
57
,
0
65
,
0
57
,
0
65
,
0
x
y
S
yi
y
x
S
xi
i
S
m
i
m
m
i
S
m
i
m
m




bu erda 
m
S
 – 
o‘lchangan tomonlar xatoligi; 
i
x
va

i
y 
– x va u o‘qlari bo‘ylab boshlang‘ichga 
nisbatan aniqlanayotgan punktning tartib nomeri, S – chiziq uzunligi, 
m

- burchak o‘lchash 
xatoligi.
 
4 – sinf poligonometriya tarmog‘i uchun 
m

=
2״, 
S=
1,5 km, 
m
S
=
1sm, 
i
x
=
2, 
i
y
=2 bo‘lsa, 
uzoqroq joylashgan nuqta uchun: 
cм
m
m
x
x
5
,
2
;
1
,
6
8
,
4
3
,
1
2




 
Xuddi shunday 
m
u
=
2,5sm. Punkt xolati xatoligi 
.
5
,
3
2
5
,
2
2
2
cм
m
m
m
y
x




Hisobdan ko‘rinib turibdiki, 4 – sinf geodezik asoslash tarmog‘i asosiy rejalash ishlari 
talablarini to‘liq qoniqtiradi. 
Nivelirlash tarmoqlari yirik sanoat maydonlardagi balandlik asosi, inshootlar maydoni 
perimetri bo‘ylab o‘tkaziladigan, III – sinf nivelirlash poligonlaridan tashkil topgan bo‘ladi. Plan 
olish va rejalash ishlari uchun to‘ldiruvchi balandlik tarmoq sifatida IV – sinf nivelirlash tarmog‘i 
xizmat qiladi. 

---

102 
Bu tarmoqlardan keyinchalik bino va inshootlardan foydalanish davrida ularning
cho‘kishini kuzatishda ham foydalaniladi.