Bino va inshootlar qurilishi

Tarixiy yodgorliklarning xolatini urganishda geodezik usullarni kullash 
Kadimiy tarixiy yodgorliklarni ta’mirlash va kayta tiklash maksadida, muxandisona va tarixiy 
taxdilini zamonaviy geodezik usullarni kullab, ularning xolatini chukur tekshirgan xolda amal- ga 
oshirish mumkin. Tarixiy yodgorliklarning xolatini tekshirish, ulchamlarini, ta’mirlash va rekon-
struksiya chizmalarini tayyorlash uchun geodezik usullarda kuzatish ishlari olib borilib, ularning 
natijalari asosida zaruriy me’yoriy xujjatlar ishlab chikiladi. 
Tarixiy yodgorliklarni ta’mirlash va rekonstruksiya kilish uchun ulcham olish chizmalarini tu- 
zish buyicha amalga oshiriladigan ishlarning kupchiligida geodezik va fotogrammegrik usullar 
kulla- niladi. Ammo, tarixiy yodgorliklarni ta’mirlash maksadida ularning xolatini tekshirishda 
echilishi lozim bulgan kuyidagi muammolar paydo buladi. 
- tarixiy yodgorliklarning parametrlarini geodezik usulda aniklash: planli-balandlik geodezik 
gayanch tarmogini barpo etish, inshoogda nul ish chizigini rejalash va belgilash; tarixiy yodgor-
liklarning gorizontal, vertikal va kiya xolatda joylashgan elementlarining ulchamlarini aniklash; 
borib bulmas masofalarni aniklash; inshootning borib bulmas balandligini aniklash; rejada aylana 
shakliga ega bulgan inshootlarning radiusi va markaz koordinatalarini aniklash va boshkalar. 

---

119 
Ulcham olish chizmalarini chizish uchun kullaniladigan asboblar 
Tarixiy ulcham olish ishlarining natijalari buyicha inshootlarning ulcham olish chizmalari 
chiziladi: planlar, fasadlar, kirkimlar, fragmentlar, nakshlar, bezaklar va devorlardagi yozuvlar va 
x.k. 
X,ozirgi vaktda, chizikli ulchashlarni 1/1000 - 1/3000 nisbiy xatolik bilan amalga oshirish 
uchun amaldagi me’yoriy xujjatlarga asosan OPKZ-20 ANT/10, OPKZ-ZO ANT/10 va OPKZ-50 
ANT/10 pulat rulegkalar ishlatiladi, anikligi yukori (1/500) bulgan ulchashlarda esa OPK2-50 
ANT/1, OPKZ-50 BUL/1 - millimetr bulakli ikkinchi klass aniklikdagi rulegkalardan foydalaniladi. 
Tarixiy s’yomkalarni bajarishda burchaklarni ulchash uchun T15, 2T15, 2T30, 2T30P va 
boshka texnik tsodolitlar kullaniladi. 
Planli geodezik va fotogrammegrik asoslarni barno etishda, inshootlarning ogishi va boshka 
deformatsiyalarini kuzagishda ZT2KP, ZT5KP, T5, T5K, «Teo-020» markali anik teodolitlardan 
foydalaniladi. Ammo shuni yodda tutmok zarurki, agar boshka ulchashlar, masalan, kompleks 
ulchashlar tar- kibiga kiradigan chizikli ulchashlar (avvalgi darajada kolsa) anikligi yukori 
bulmagan asboblar yor- damida bajarilsa, anik asboblarni ishlatishning xojati yuk SHuning uchun 
chizikli ulchashlarga mos bulgan asboblar (svetodalnomerlar) dan yoki zamonaviy elektron 
taxeomegrlardan foydalanish zarur. 
Geometrik nivelirlashni bajarishda NZ va NYU nivelirlarini ishlatish mumkin. Inshootlarning 
chukishi va boshka deformatsiyalarini aniklashda NO,5, N1, NA1, N, 004 va boshka nivelirlar 
kullaniladi. 
Inshootlarda nul ish chizigini joyda rejalash va otmetka uzatish uchun, ta’mirlovchilar texnik 
nivelirlardan foydalaniladi. Ammo bu asbobdan xamma vakt xam foydalanib bulmaydi. Masalan, 
nul ish chizigini xonalarning ichida rejalashda, yoruglik etarli bulmagan joylarda, shtativ va 
reykalarni urnatish imkoniyati bulmagan xollarda. Bu xolatlarda gidrostatik nivelirlash usulini 
kullash maksadga muvofik buladi.Xozirgi vaktda xorijiy firmalar tomonidan kuplab turli xil 
elektron, lazerli va avto- matlashtirilgan geodezik asboblar ishlab chikarilmokda. 
Geodezik ulchash ishlarini avtomatlashtirish va ularni bajarishni jadallashtirish uchun zamo- 
naviy lazerli elektron asboblarni kullash maksadga muvofik.