Bino va inshootlar qurilishi

Svetodalnomyer va radiodalnomerlar haqida tushuncha. 
Zamonaviy geodezik chiziqli o‘lchashlar radio va optik diapazondagi elektromagnitli 
to‘lqinlardan foydalanuvchi elektronli dalnomerlarda bajariladi. Bunday dalnomerlarda masofa 
o‘lchash prinsipi o‘lchanadigan distansiya bo‘ylab elektromagnit to‘lqinlarini tarqalish tezligi va 
vaqtini aniqlashga asoslangan. Elektronli dalnometriyaning hamma metodlari asosida quyidagi 
munosabat yotadi: D= θ*τ/2; 
Bunda: D — izlanayotgan masofa; θ — atmosferada elektromagnit tulqinlari (EMT)ni 
tarqalish tezligi; τ — EMTning oraliq bo‘ylab to‘g‘ri va teskari yo‘nalishda tarqalish vaqti. 
Har qanday dalnomerli apparatura tarqalish vaqti τ to‘g‘risidagi infor-matsiyani etkazadi, t 
tezlik esa vakuumdagi yorug‘lik tezligi s=299792458±1,2m/s ma’lum qiymati va metereologik 
o‘lchashlar bo‘yicha aniqlanadigan atmosfera-da nurning sinish koeffitsienti 
p 
dan foydalanib, ν = 
c/n
-
formulada aniqlanadi. 
Dalnomerli moslamalarda vaqtli interval τ — bevosita o‘lchanadi yoki bu vaqtli intervalning 
ma’lum funk-siyasi bo‘lgan boshqa parametr aniqlanadi. 

---

52 
Masofa o‘lchashning hamma metodlarining fizik mohiyati elektromagnit nurlanish bilan 
borliq bo‘lgan ayni bir parametrni o‘lchanadigan ikkilangan distansiyadan oldin va o‘tgandan keyin 
taqqoslashga asoslangan. 
Buning uchun o‘lchanadigan chiziqning bir uchida peredatchik (uzatkich) va priyomnik 
(qabul qilgich) bo‘ladi. Ayni bir signal uzatkichdan priyomnikka bir vaqtda ikkita har xil yo‘l bilan: 
bevosita (distansiyaga chiqmasdan) va o‘lchanadigan distansiya orqali yo‘naltiriladi. Birinchi yo‘l 
tayanch kanaliyoki trakt
, 
undan ketayotgan signal tayanch signaldeyiladi. Ikkinchi yo‘l distansiyali 
(informatsiyali) kanalni tashkil etadi va tegishlicha qaytargich (otrajatel)dan kelayotgan signal 
distansiyaliyoki informatsiyalisignaldeyiladi. Priyomnikda tanlangan parametr bo‘yicha tayanch va 
informatsiyali signallarni taqqoslash amalga 
oshiriladi yoki, boshqacha aytganda, o‘lchangan masofa to‘g‘risida informatsiyaga ega bu 
parametr bo‘yicha farq aniqlanadi (7.6.1.shakl). 
Tayanch va informatsiyali signal-larni taqqoslash uchun tanlangan parametr o‘lchash 
metodini aniklaydi. Bunday parametrlar sifatida nurlanish impulsining kelish 
vaqti; uzluksiz yoki imnulsli nurlanishni modullashtiruvchi signal fazasi va 
boshqalar 
bo‘lishi 
mumkin. 
SHunga 
ko‘ra 
masofa 
o‘lchashning 
vaqtli 
(impul’syai)informatsiyali, fazali, chastotali metodlarifarqlanadi. 
Masofa o‘lchashning fazali metodi geodezik dalno-merlarda eng ko‘p tarqalgan va bir necha 
metrdan o‘nlab kilometrgacha masofalarni o‘lchash uchun qo‘llanadi.Amalda hamma sveto 
(yorug‘lik) yoki radiodalnomerlar,shuningdek, ko‘pchilik radiogeodezik sistemalar (RGS)da faqat 
shu metoddan foydalaniladi. 
Fazali metodning asosiy prinsipi 7.6.2.shakl ko‘rsatilgan. Eltuvchi to‘lqinlar foydalanayotgai 
chastotalar diapazoniga qarab fazali dalnomerlar: har xil sifatli ikki sinfga —