Bino va inshootlar qurilishi

 
1.8.Yerning egriligini gorizontal va vertikal masofalarni aniqlashga ta’siri. 
Yerning tabiiy yuzasi juda murrakkab bo‘lganligidan, geodezik o‘lchash natijalarini 
matematik jihatdan qayta ishlashda ular ma’lum metodda ellipsoid yuziga proeksiyalanadi. 
Yer sirtini o‘rganishda uning hamma nuqtalari oldindan qabul qilingan yagona geoid sirtidan 
deyarli farq qilmaydigan ellipsoid sirtiga normal bo‘l-gan chiziqlap bilan loyihalanishi va Yer tabiiy 
sirtining har bir nuqtasi yoki konturiga loyihalash sirtida nuqta yoki kontur mos kelishi ko‘rsatilgan 
edi.
Endi 
Yer tabiiy sirtining qanday o‘lchamdagi uchastkasini ellipsoid sirtiga va gorizontal 
tekislikka proeksiyalaganda uni gorizontal deb qarash mumkin degan masala kelib chiqadi.
Bu masalani echish uchun 1.7.2- shakldagi
AV -S
chiziq markazi 
O 
nuqtada, ra-diusi 
R
ga teng 
bo‘lgan Yer shari sirtining bir qismi bo‘lsin. 
AV yo
yga 
A
nuqta-dan o‘tadigan 
AV
1
urinmani 
OV
radiusning davomi bilan kesishtirib, 
V
1
nuq-tani topamiz. 
AVyo
yni uning 
V
nuqtadagiurinmasi 
AV
1
bilan almashtirishdan kelib chiqadigan fark 
∆
S = d–S
va ∆
h
= 
VS – B
1
C.
AV
sfera sirti kesimini unga urinma 
AV
1
bilan almashtirish mutlaq xato-ligiga teng bo‘ladi.
d
= 
Rtga, S
= 
Ra
bo‘lganligi va α radianda ifodalangani uchun ularning qiymatini
S = d–S
formulaga 
qo‘ysak,
∆S
= R(tgα- α) bu erda tgαni qatorga yoyib va α ning kichikligi sababli yoyilmaningikki
hadi bilan cheklanib, hosil bo‘lgan tgα- α + α
3
/3+... ifodani oldingi
∆S
= R(tgα - α) formulaga qo‘yib, 
ayrim o‘zgartirishdan so‘ng ∆S =Rα
3
/ 3 ga ega bo‘lamiz va bu formulaga α= d/R qiymati 
qo‘yilganda esa ∆S = d
3 
/3 
R
2
Bu erda
R
— Yer radiusi 
Jadval 1.8.1. 

---

15 
Yuqoridagi jadvaldan joy chiziqlarini eng yuqori aniqlikda o‘lchash nisbiy xatoligi chyoki
1:1 000000 dan kam bo‘lganligi uchun radiusi 10 km gacha bo‘lgan uning uchastkalarida sferik 
sirtni tekislik bilan almashtirishdan kelib chiqadigan xatolik amaliy ahamiyatga ega bo‘lmasligiga 
ishonch hosil qilish mumkin. SHu sababli bunday kattalikdagi maydonda ellipsoid sirti tekislikka 
shovun chizigiga perpendikulyar qilib proeksiyalanib, joy plani tuziladi. Ulchashlar aniqligi kamroq 
bo‘lganda sferik sirt radiusini kattaroqqilib olish mumkin. 
Yer egriligini uning nuqtalari balandliklariga ta’sirini hisoblash
formulasini keltirib 
chiqarish uchun Yer sathiy sirtining katta bo‘lmagan 
AV
uchastkasini unga urinma bulgan 
AB
1
bilan 
almashtirilsa, 
V
nuqta V 
1 
nuqtagacha siljiydi va uning balandligi 
∆h
miqdorga o‘zgaradi (1.8.1- 
shakl)
∆h
miqdor Yer egriligining nuqtalar balandliklariga ta’sirini ifodalaydi, shu sababli 
Yer 
egriligi uchun uni tuzatma deyiladi.
Buning miqdorini joydagi 
S
sferik sirtga va unga urinma 
d
tekislikka nisbatan ko‘yidagicha aniqlash mumkin. Urinma va vatar orasidagi 
VAV
1
burchak 1/2α. 
Uning kichikligi uchun ∆h ni S radiusli yoy deb qarash mumkin, ya’ni ∆h = S/2α, α ni – S/R bilan 
almashtirsak, ∆h = S
2 
/2R + ∆h ga ega bo‘lamiz. ∆h miqdor 
R
ga nisbatan juda kichik bo‘lgani 
uchun o‘ng qismdan uni tashlab yuborish mumkin. U holda: 
∆h =S
2 
/2R bo‘ladi , bu formuladagi 
S
ga har xil qiymatlar berilsa, ∆hning 1.8.2-jadnalda 
keltirilgan qiymatlarini hosil qilamiz: 
Agar S = 1 km va 
R
=6371 km bulsa 
k
=78,5 mm, S = 100 m bulganda esa k =0,8 mm. Yer 
belgilarini 1 mm gacha aniqlikda bilish zarur. SHu sababli kiska 50—100 m masofa- larda ham Yer 
egriligini nuqtalar balandliklariga ta’siri bo‘lishini va uni hisobga olishni bilish zarur.