Bilish va bilim

Ilmiy muammo – bu tabiat va jamiyatning ayni paytida noma’lum, ammo kelajakda yuzaga 
kelishi yoki o’rganilishi mumkin bo’lgan voqea va hodisalarni, jarayon va predmetlar (qurilma, 
mexanizm, mashina, metod, metodologiya, texnologiya va h.k.)ni ilmiy qonuniyatlar asosida ochib 
berish. 
Ilmiy muammo ijodiy jarayon bo’lib, uning yordamida tabiat va jamiyat taraqqiyotining 

ob’ektiv qonunlari yaratiladi va natijalar ilm – fanning tegishli sohalarida o’z o’rnini topadi.

Ilmiy muammo yechimiga voqeylik haqida yo’llangan bilim va tajribalarga (ilm-fan 
yutuqlariga), voqeylikning o’zgarish va rivojlanish qonuniyatlariga tayangan holda chiqariladigan, 
ilmiy jihatdan asoslangan xulosalar asosida erishiladi. 

Ilmiy muammo o’z mohiyatiga ko’ra quyidagicha ko’rinishlarda uchrashi mumkin: 
- ijtimoiy hodisalarning rivojlanish qonuniyatlariga tayanib jamiyat taraqqiyotining dolzarb 

masalalarini hal etish;

- jamiyat taraqqiyotiga xizmat qiluvchi dinamik va statistik qonuniyatlarni yaratish;

- jamiyat taraqqiyotiga va insoniyat manfaatlariga xizmat qiluvchi iqtisodiy masalalarni hal 

etish metodologiyasini yaratish;
-demografik va siyosiy sohalardagi davlat boshqaruvining demokratik tomoyillarini 

yaratishga qaratilgan ilmiy izlanishlar;

- komil inson tarbiyasi va uning jamiyat taraqqiyotidagi roli va o’rnini ijtimoiy jihatlarini 

ilmiy asoslash va h.k.

Har qanday turdagi muammo va uning yechimidan davlat, jamiyat, jamoa, odam va shu 

kabilar albatta samara (foyda) ko’rish, ya’ni ilgarigi mavjud daraja yangi sifat darajasiga o’tish 

kerak, chunki insonning muammo va uning yechimini topishi ijodkorlikdir. Ma’lumki, ijodkorlik–
yangilik uchun kurashish demakdir. Bunda ilm–fan va texnika-texnologiyaning eng so’ngi 
yutuqlarini tahlil qila bilish va undan o’zining ilmiy faoliyatida oqilona foydalanishga erishish, 
doimo o’z ustida ishlash orqali erishiladi. 
Demak, har qanday ilmiy muammoni hal qilishda uning yangiligiga, yaratuvchiligiga, 

rivojlantiruvchiligiga va shu kabilarga e’tibor berish kerak bo’lib, u muammo dolzarbligini baholash 

jarayonida kerakli ko’rsatkichlardir. 
Umuman olganda, muammo dolzarbligini aniqlashda quyidagilarga e’tibor berilsa maqsadga 

muvofiq bo’ladi:

- shakllantirilayotgan (rejalashtirilayotgan) muammo tegishli soha (yo’nalish) va uning 

jamiyat hamda davlat oldidagi istiqbolini bilish;

- rejalashtirilayotgan muammoga tegishli soha (yo’nalish) bo’yicha ilm-fan va texnika-

texnologiyalarning eng so’ngi yutuqlaridan habardorlik;

- tanlanayotgan muammoning unga tegishli bo’lgan soha (yo’nalish)dagi o’rnining 

aniqlanganligi;

- tanlanayotgan muammoning yechimini topish natijasida tegishli soha (yo’nalish)dagi 

rivojlanish, yaratuvchanlik haqidagi ishchi farazning mavjudligi;

- tanlangan mavzu yoki unga yaqin boshqa mavzularning ishlanganlik darajasi va ular 

erishgan yutuqlarning amaliy hayotdagi va ayniqsa rejalashtirilayotgan tadqiqotni olib borish 

jarayonidagi ahamiyatini hamda unga nisbatan yangiligi haqidagi bilim va tasavvurlarga egalik;
-tanlangan muammoning ilm–fan yoki texnika-texnologiyani rivojlantirish uchun xizmat qila 

olishligi haqidagi fikrning shakllanganligi va uning nechog’lik mustahkam ifodalanganligi va h.k.

Demak, ilmiy muammo dolzarbligini to’g’ri ifodalash, ob’ektiv dunyo narsa–hodisalarning 

muhim qonuniy aloqadorliklarini (munosabatlarini) aks ettirish va shu asosda voqeylikni ijodiy 

o’zgartirish haqidagi tasavvurni shakllantirish imkonini beradi. Bunda ilmiy fikrning teranligi, 
tanqidiyligi, uyg’unligi, kengligi va tezligi muammo dolzarbligini baholashda eng muhim sifatlar 
bo’lib hisoblanadi.