Bilish jarayonlari uch XIL darajada aks ettiriladi

Mavzu:
Insonning bilish jarayonlari uning holati va tashqi ta’sirlarning xususiyatiga ko‘ra har xil tezlikda va jadallikda kechadi.
Bilish jarayonlari uch xil darajada aks ettiriladi:
1-daraja- sezgilar, idrok va diqqat- hissiy bilish darajasidir. Bu buyumlardagi sifat va xususiyatlarni to‘g‘ri aks ettirishga yordam beradi.
2-daraja- xotira, tasavvur va xayol- atrofdagi voqelikni psixologik aks ettirishning murakkab shaklidir.
3-daraja- tafakkur va nutq – bilishning oliy darajasi bo‘lib, murakkab aloqa va munosabatlarni aks ettirish shaklidir.
Diqqat – ongimizning muayyan ob`ektga yo`naltirilishi va unda to`planishidan iborat psixik holat. D. Ixtiyorsiz, ixtiyoriy va ixtiyoriydan keyingi turlarga ajratiladi.

Diqqatning barqarorligi – diqqatning ma`lum obektga uzoq vaqt davomida mutassil qaratilish imkoniyati.

Diqqatning ko’lami – bir vaqtning o`zida diqqatning bir qancha ob`ektga qaratilishi imkoniyati.
Diqqatning taqsimlanishi – diqqatning bir vaqtda bir necha ob`ektga yoki faoliyatga taqsimlanish xususiyati.
Diqqatning ko’chishi – diqqatni ixtiyoriy ravishda bir ob`ektdan ikkinchi ob`ektga
ko`chirish.
Xayol – mavjud tasavvurlar asosida yangi obrazlarni yaratishdan iborat psixik aks ettirish jarayonlaridan biri. U ixtiyorsiz va ixtiyoriy, ijodiy xayol turlariga ajratiladi.
Xotira – aks ettirilgan narsa va hodisalarni, tajribani esda qoldirish, esda saqlash va zarur bo`lganda esga tushirishdan iborat psixik jarayon.
Diqqat to’g’risida tushuncha. Diqqat turlari.
Diqqat – shaxsning faolligini hamda uning obyektiv borliqdagi predmet va
hodisalarga tanlovchi munosabatini belgilaydi. Diqqatda odam psixikasining
moslashtiruvchi vazifasi namoyon bo’ladi. Agar diqqat bo’lmasa, odamda aniq
maqsadga qaratilgan amaliy faoliyat ham bo’lmaydi.
Diqqat muayyan sharoitlarda va vaziyatlarda mo’ljal olish imkonini beradi.
Har qanday masalaning va har qanday hayotiy vazifaning hal qilinishi
odamdan o’z diqqatini ana shu masalaning mazmuniga hamda uni bajarish uchun
qilinadigan harakat usullariga qaratishni talab qiladi.
Demak, diqqat qolgan barcha psixik jarayonlardan sezilarli darajada farq
qiladi. Uning o’ziga xosligi shundan iboratki, u aks ettirish formasi singari psixik
faoliyatning mustaqil turi emas, balki boshka psixik jarayonlarning uyushgan
faolligidir. Diqqat inson faoliyatining barcha turlarini muvaffaqiyatli amalga
oshirishning va ularni samaradorligini ta’minlovchi muhim shartlardan biridir.
Kishi faoliyati qanchalik murakkab, serzahmat, davomiylik jihatdan uzoq
muddatli, mas’uliyat hissini taqozo qilsa, u diqqatga shunchalik yuksak shartlar va
talablar qo’yadi. Inson ziyrakligi, farosatliligi, tez payqashi, sinchkovligi,
dilkashligi uning turmush sharoitida, shaxslararo munosabatida muhim omil
sifatida xizmat qiladi.
Diqqat aqliy faoliyatning barcha turlarida ishtirok etadi, insonning xatti-
harakatlari ham uning ishtirokida sodir bo’ladi. Shuni alohida ta’kidlab o’tish
kerakki, diqqat sezgi, idrok, xotira, tafakkur, xayol, nutq kabi alohida psixik
jarayon emas. Diqqat barcha psixik jarayonlarda qatnashadi, ularning
mahsuldorligini oshirishga ta’sir etadi.
Shu boisdan diqqat qaratilgan obyektlar ong to’plangan nuqtasida aniq,
yaqqol aks ettiriladi.