Bilimlar bazasi

Bilimlar bazasi deb, o‘rganiladigan predmet sohasiga taalluqli murakkab masalalarning yechimini qidirishdagi modellar, qoidalar va ko'rsatkichlar, ma'Iumotlar to‘plamiga aytiladi. Bilimlar bazasining asosiy xususiyatlari quyidagi sxemada keltirilgan.

Bilimlarni egallash - bilimlar bazasini kengaytirish, ma’lumot va bilimlami o‘zgartirishni bildiradi.

Bosh boshqaruvchi prinsipi mas’uliyatni buyurtmachi-boshqaruvchiga yuklaydi va AAT ni joriy etishni va bajarilishini ta’minlaydi.

Effektivlik prinsipi qilingan xarajatlar va olinadigan daromadlarni taqqoslash orqali AAT ni qo‘llashni tavsiya etadi yoki inkor qiladi.

Ekspert - ma’lum predmet sohasidagi muammoning yechimini topa oladigan mutaxassis.

Ekspert tizimi - bu yuqori malakali mutaxassislarni (ekspertlami) bilimlariga asoslangan maxsus kompyuter tizimidir. ET larida bilimlar bazasi tushunchasi qo‘llaniladi.

Hujjatlar aylanmasi prinsipi - axborotlar yo‘nalishini avtomatlashtirish, ya’ni axborotning tashkil topgan bosqichidan boshlab boshqaruv qarorlari ishlab chiqqunga qadar hisobotlar olish.

Ichki model - bu kompyuter xotirasida ma’lumotlami ifoda-lanish nuqtayi nazardan tasvirlangan va tanrirlangan konseptual modeldir.

Iyerarxik model. Iyerarxik modelda bog'lanishlar tarkibi ma'lumotlar bazasida qat’iy qayd qilinadi. Bog'lanishlarni o‘zgartirish tarkiblarini o‘zgartirishga va ma'lumotlarni qaytadan kiritishga olib keladi. Bog’lanishlar soni cheklangan bo'ladi.

Konseptual model - bu ma’lum predmet sohadagi ma’lumotlarni, ma’lumotlar modeli terminida tasvirlashdir.

Loyihalashni avtomatlashtirish prinsipi - nazariy muammolarni yechish, ya’ni iqtisodiyotning rivojlanishini e’tiborga olgan holda yangi tushunchalarni kiritish. Yangi kompyuter texnologiyalarini joriy etish bilan bog‘liq.

Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) -ma'lumotlar bazasining ma’lumotlarini boshqarish funksiyasini bajaruvchi, ma'lumotlar bazasini tashkil qilish, ishlashni ta’min-lash va rivojlantirishning til va dasturiy ta’minotining majmuasidir. MBBT ni qo'Uash ma'lumotlar bazasiga qo‘yilgan talablarni bajarishga ketadigan mehnatni keskin kamaytiradi va ulardan to'lig'icha foydalanishni ta’minlaydi.

Mantiqiy xulosa chiqarish - bu qoidalami faktlar bilan taqqoslab yangi xulosalar chiqarishdir.

Relatsion model. Relatsion modelda ma’lumotlar va munosabatlar tekislikdagi fayllar deb ataluvchi ikki o‘lchamli jadvallarda saqlanadi. Ma’lumotlarga kirish istalgan kerakli munosobatlar orasidagi bog‘lanishlar orqali bo‘ladi, ma’lumotlar bazasini kengaytirish yangi ma’lumotlar uchun qo‘shimcha jadval tuzib qo‘shish orqali amalga oshiriladi.

Rivojlanish prinsipi AATlarni tashkil qilganda uning doimiy o‘zgarilishi va yangilanishini e’tiborga oladi. O‘z navbatida, avtomatlashtirilgan tizim hisoblash quwatini oshirish, zamonaviy texnika va dasturiy ta’minot bilan ta’minlanishi, yechiladigan masalalar to‘plamining kengaytirilishi, axborot bazasining doimiy kengaytirilishini nazarda tutadi.

Standartlash prinsipi namunaviy va standart elementlarni avtomatlashtirilgan ATlarda qo‘llashni taqozo etadi. Ushbu prinsip Avtomatlashtirilgan AT yaratishda vaqtni, mehnat zaxiralarini va narxni pasaytirish imkonini beradi.

Taqsimlash prinsipi - tizimni kichik bo'laklarga taqsimlab, uni tahlil qilish va alohida loyihalash.

Tarmoqli MBBT. Ma’lumotlar bazasi ko‘p foydalanuvchi-larga kerak bo‘lgan ma’lumotlardan iborat bo‘ladi. Shu bois, lokal kompyuterlar va tarmoqda ishlaydigan kompyuterlar uchun MBBT har xil bo‘ladi.

Tashqi model - bu konseptual sxemaning fragmentidir.Uni ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarga foydalanuvchini qiziqtira-digan nuqtayi nazardan qarash deyish mumkin. Har bir foydala-nuvchi ma’lumotlar bazasidan foydalanishi uchun o‘z tashqi sxemasini tuzadi va qaralayotgan masalani yechishda sxemada tasvirlangan ma’lumotlarga murojaat qila olishligi mumkin, ma’lumotlar bazasining boshqa ma’lumotlariga murojaat qila olmaydi.

Tizimli prinsipi - avtomatlashtirilgan axborot tizimini (AAT) tashkil qilishda asosiy prinsip deb hisoblanadi. Chunki ushbu prinsip o‘rganiladigan obyektni yagona tizim sifatida qabul qiladi, yagona tizimni tarkibiy elementlar orasida mavjud bog'lanishlarni, xo‘jalik faoliyatining yo‘nalishini va runksiyalarini aniqlaydi.

To‘rsimon model. To‘rsimon model tugunlaridagi shoxlar soniga (yo‘nalishlarga) cheklanish bo'lgan daraxtsimon tarkibli modeldir. Bu modeldagi tugunlar birlik obyektlar to‘plami, tugunlarni birlashtiruvchi yoylar esa to‘plamdir.

Tushuntirishlar - bilimlar bazasini qo'llashdagi olingan natijani ketma-ket yoritib berib, “nima uchun” degan savolga javob olish imkonini beradi.

Uzviy bog‘lanish prinsipi har xil AATni, har xil bosqichlarning birgalikda ishlashini ta’minlaydi. Ushhu prinsip iqtisodiy obyektlarni normal ishlashini hamda xalq xo‘jaligi va uning bo‘g‘inlarini samarali boshqarishni ta’minlaydi.

Yangi masala prinsipi - tizimning imkoniyatini kengaytirish, boshqaruv jarayonini rivojlantirish, qo‘shimcha ma’lumotlar olish imkonini yaratish maqsadida qo‘llaniladi.