Bilimdi akparattandyru indd

3.3 Мультимедиа жəне дəстүрлі оқыту формалары
Мультимедиа-технологияны қолдану мектептегі оқу іс-əрекетін 
ұйымдастырудың жаңа формаларын тудыруы мүмкін. Соны-
мен қатар, мұндай технологиялар қазақстандық мектептердің ба-
сым көпшілігінде қолданылып жүрген дəстүрлі оқыту формасына 
айналған сынып-сабақ жүйесін оқытудың формасы мен тиімділігін 
де арттыруы мүмкін.
Сынып-сабақ жүйесінде мультимедиа технологияны қолданудың 
жақсы жəне жаман жақтары да бар. Оқытуды сынып-сабақ түрінде 
ұйымдастырудың артықшылықтары төмендегідей:
- экономикалық тиімділік (жеке оқытумен жəне тəрбиелеумен 
салыстырғанда);
- оқытудың нақты ұйымдастырылған жүйесі жəне оны басқару 
(нақтылық жəне оқу-тəрбиелеу үдерісіндегі үздіксіздік);
- оқу материалын берудің жүйелік жəне жоспарлы сипаттамасы;
- фронтальды, топтық, жеке жұмыс формаларын үйлестіру жəне 
оперативті түрде бір формадан екіншісіне өту мүмкіндігі;
- мұғалімнің білім алушылардың жеке ерекшеліктерін білу, білім 
алушылардың бірін танып білуі негізінде сынып ұжымының 
əрбір білім алушының оқу іс-əрекетіне стимулды əсер етуі;
- оқушылардың ұжымдық жұмыс сипатындағы өзара 
бəсекелестігі;
- мұғалімдерді пəндік оқытуға мамандандыру мүмкіндігі;
- міндетті оқу іс-əрекеті əр түрлі сыныптан тыс, сабақтан тыс 
жұмыстармен тығыз байланысы.

---

80
Негізгі кемшіліктеріне төмендегілер жатады:
- үлгерімі орташа оқушыға бағдарлану, мұның нəтижесінде 
үлгерімі нашар оқушыларды оқытуда қиындықтар туындайды 
жəне үлгерімі жоғары оқушыларды дамытуда кідіріс болады;
- 
мұғалімнің тарапынан оқушыларға бірыңғай, 
жекешелендірілмеген сипаттағы идеялық-эмоционалдық əсер 
етудің басым болуы; 
- ережеге сай, оқыту кезеңінде сабақты стандартты құру;
- 
жаңа оқу материалын мазмұндау кезінде жұмыстың 
фронтальдық формасының басым болуы;
- сабақты сұрау жəне оқыту материалын тақтада бекіту кезінде 
жекелеген білім алушылардың топтарымен жұмыс істеу, бұл 
жағдайда қалған оқушылар сабаққа нақтырақ айтқанда оқыту 
үдерісіне қатыспайды;
- 
оқыту жұмыстарының ұжымдық формасын қолдануға 
мүмкіндіктерді шектеу;
- мықты оқушылармен «уақытынан бұрын» өту жəне оларды 
келесі сыныпқа көшіру мүмкіндігінің болмауы.
Оқушыларды сынып-сабақ жүйесінде оқытуда сабақ барлық 
пəндерден арнайы кабинеттерде жүргізіледі. Оқытуды ұйым-
дастырудың негізгі формасы сабақ болып табылады. Сондықтан 
да сынып-сабақ жүйесінің тиімділігін арттыру кабинеттерді дидак-
тикалық жəне техникалық оқыту құралдарымен жабдықтаумен, 
сабақ типтерін жəне оның модульдерін жетілдірумен байланыс-
ты. Бұл дидактикалық ізденістегі екі бағытты шоғырландыруға 
мультимедиалық технология мүмкіндік береді.
Қазіргі мультимедиалық технологиялар компьютерлік 
сыныптағы пəндік сабақ туралы айтуға мүмкіндік береді. Мыса-
лы, интербелсенді тақтамен сабақ жүргізу. Мұндай сабақта мұғалім 
өзінде бар барлық əдістемелік тəсілдерді сақтай отырып, мультиме-
диа технологиялардың мүмкіндіктерімен оны бірнеше рет көбейте 
алады. Ол үшін ең алдымен сабақ құрылымына тез кіріктірілетін 
мультимедиалық ресурстар қажет. 
Өкінішке орай, көптеген білім берудегі бағдарламалық өнімдерді 
жəне мультимедиалық ресурстарды жасаушылардың негізгі күштері 
жеке оқытуға арналған əр түрлі типтегі зияткерлік оқыту жүйесін 
жасауға бағытталған. Мұғалімге қосымша уақытты талап етпейтін, 
сынып-сабақ жүйесі шартында жүргізілетін сабаққа кіріктіре ала-
тын мультимедиа ресурстарын беру керек. 

---

81
Қазіргі таңда ең бір перспективалық жəне маңыздылардың бірі 
мектеп бағдарламасының тұйықталған бөлімін интербелсенді тақта 
сыныбы шартында оқуда мультимедиа технологиясын кешенді 
қолдану тəсілі болып табылады.
Қазіргі уақытта мектепте мультимедиалық құралдармен 
оқытудың ең қолжетімдірегі мультимедиалық CD дискілер. Бірақ 
бұл мəліметтердің дəстүрлі баспадан көп айырмашылығы жоқ. 
Негізгі теориялық материал бұрынғыдай белгі-символдық форма-
да беріледі жəне дайын сызбалар мен суреттерді қамтиды. Бұл оқу 
материалдарын сабақта қолдануда қиындық туғызуы мұғалімдерді 
қанағаттандырмайды. Мұндай мультимедиалық ресурстар негізінде 
сабақтан тыс, жеке өзіндік жұмысқа арналған. 
Дəстүрлі техникалық оқу құралдарын қолдану аумағында 
жинақталған үлкен əдістемелік қабілетті жан-жақты қолданып, 
ой елегінен өткізу керек. Осы уақытқа дейін мұндай құрал-
дарды аудитивтік (грамжазба, магнитафондық жазбалар), визуаль-
дық («меңіреулер» кино фильмдері жəне диафильмдер, 
диапозитивтердің бөлімдері, транспаранттар-графопроекторға 
арналған суреттер салынған пленкалар, эпипроекцияға арналған 
материалдар жинағы) жəне аудиовизуальдық (дыбыстық кино, бей-
нефильмдер, телебағдарламалар материалдары, дыбысталған диа-
фильмдер). 
Сабақта жеке техникалық құралдарды жəне олардың кешендерін 
қолдануға арналған көптеген əдістемелік əдебиеттер бар. Оларда 
техникалық оқу құралдарының артықшылықтары мен кемшіліктері 
нақты жазылған. Техникалық құралдың əр түріне арналған олар-
ды қолдану ұсыныстары жасалған, ұжымдық жəне жеке орындауға 
тапсырмалар нұсқалары құрылған. Барлық айтылғанға қарамастан 
аталған техникалық оқу құралдары оқу үдерісін толықтырды. 
Компьютер, мультимедиа ресурсы жəне интербелсенді тақта 
аталған техникалық оқу құралдарын интеграциялауға жəне оның 
мүмкіндіктерін толықтыруға, сонымен қатар, барлық сабақты 
жүргізуге мүмкіндік береді. Əр түрлі тасымалдауыштарға 
жазылған материалды арнайы монтаждау оқу кинофильмдерінің 
артықшылықтарын жүзеге асыруға мүмкіндік береді: əр түрлі тілдік 
құралдардың оптимальды үйлесуі (текстің, дыбыстың, статистикалық 
жəне динамикалық демонстрациялардың), зерттелетін объектінің 
керекті бөлшектерін жəне жоспарын таңдау, оның ракурсын өзгерту. 
Сол сияқты граф тұрғызушымен жұмыс істеудің əлдеқайда белгілі 

---

82
əдістерін жүзеге асыру қарапайым: қабаттасу жəне пленкаларға 
түсіру, каширлеу.
Мультимедия-технологиялар оқушыны дайын оқу материалының 
пайымдаушысы ғана етіп қоймай, оны жасауда, түрлендіруде, 
оперативті қолдануда оның қатысушысы етуге мүмкіндік береді. 
Қазіргі уақыттағы қолда бар курстар, білім беру бағдарламалық 
пакеттері сабақты жаңаша құруға мүмкіндік жасайды. 
Оқытудың алғашқы техникалық құралдары. Киноаппараттармен 
эпипроекторды қолдану барысында бөлмені қараңғылу қажеттігі 
мұғалімге оқушынының танымдық белсенділігін басқаруға 
мүмкіндік бермеді жəне оқу материалын жасаушылардың еңбегін 
жоққа шығарды, олардың əдістемелік ойларын құнсыздандырды. 
Қараңғы емес аудиторияларда қолданылатын теледидар, бейне-
магнитафон, графопроектор пайда болуынан танымдық іс-əрекетті 
белсендіруде жəне оны басқаруда ешқандай маңызды өзгерістер 
болған жоқ. Мұғалімнің сабақта оқу фильмдерін немесе басқа 
материалдарды көрсетпес бұрын оқушыларды белгілі нысанға 
келтіруге тырысқанына, көрген ақпараттарды оқушылардың 
меңгеруін тексеру мақсатымен арнайы жұмыс ұйымдастыр-
ғанына қарамастан, көптеген оқушылар ұсынылған материалды 
«пассивті түрде қабылдады». Осындай жағдайларды оқу материа-
лын тақтаның алдында мұғалімнің түсіндіруінде байқауға болады. 
Сонымен қатар материалды бірден жазу керек болса, онда оқушы 
үшін көп жағдайларда оның мағынасыда жоғалып кетеді. Сабақ 
барысында қойылатын тексеру сұрақтары оқушылардың қабыл-
даған ақпаратты өңдеу мен меңгеру сапасын жоғарылатады. 
Өкінішке орай, дəстүрлі сынып-сабақ жүйесінде мұндай 
дидактикалық əдістің тиімділігі жоғары емес. Мұғалім физикалық 
тұрғыдан оқушылардың берген жауаптарын тез өңдеп, бағалай ал-
майды. Ал егер сабақ компьютерлік сыныпта жүргізілсе жəне жа-
уаптары компьютерде өңделсе, онда ол басқа мəселе. Мұндай 
жағдайда мұғалім шұғыл түрде орташа пайыздық үлесін қадағалап, 
керекті коррективаларды сабақ барысына кіргізеді. Сонымен қатар, 
сабақ соңында əр оқушының жұмысын бағалай алады. Осылайша, 
мультимедиалық – технология түсіндірмелі-иллюстративті əдіс 
шартында да оқушының ішкі белсенділігін ынталандыруға 
мүмкіндік береді.

---