Билим соҳаси – Социал таъминот ва соғлиқни сақлаш 500000

Расм 42. Юрак чўққисини пайпаслаш Расм 43. Юрак турткисини аниқлаш

Баланд, тарқалган, кенг, кучли юрак чўққиси зарби асосан чап қоринча 

гипертрофиясида бўлади ва юрак фаолиятининг бузилишида кузатилади. 
Юрак чўққиси зарби баланд бўлиши, юрак чегараларининг асосан чапга 
силжиганлигидан далолат беради. Чап қоринчанинг кескин гипертрофияси 
билан давом этувчи, аорта клапанининг етишмовчилигига хос юрак 

---

311 
чўққиси зарби "гумбазсимон" ёки "кўкракни кўтарувчан" бўлиб, фақат 
юқорига эмас, пастга ҳам силжиган бўлади. Жисмоний зўриқишда, 
ҳароратнинг кўтарилишида, асабийлашганда, анемия, ориқлаш ҳолатларида 
юрак чўққиси зарби кучли бўлиши мумкин. Семизлик, ўпка эмфиземаси, чап 
томонлама эксудатив плеврит, коллапсда эса юрак чўққиси зарбининг 
сусайишини кузатиш мумкин. Касалликларда баъзан манфий юрак чўққиси 
зарби ҳам кузатилади. Бунда юрак қисқариши вақтида кўкрак қафасида 
юрак чўққиси соҳасида ботиқлик кузатилади. 
Юрак уриши зарби - бу умуман юракнинг шу жумладан ўнг 
қоринчанинг қисқаришидан кўкрак қафасининг тебраниши бўлиб, бу 
тебраниш тўш ва эпигастрал соҳага тарқалиши мумкин. Бу ҳолат соғлом 
болаларда кузатилмайди. Юрак уриши зарбининг кузатилиши юрак 
чегарасининг умуман, айниқса ўнгга кенгайганлигидан далолат беради. 
Пайпаслаш усули билан дастлаб, боланинг пульси текширилади. 
Пульсни нур, чакка, уйқу, сон, тизза ости, катта болдир орқаси,
артерияларида ҳам оёқ юзи орқа артериясини пайпаслаш усулида текшириб 
кўриш мумкин. Аммо одатда пульснинг ҳусусияти асосан билакнинг нур 
артериясида текшириб аниқланади. Болаларда нур артериясини пайпаслаш 
худди катталардагидек, қўлни юрак сатҳида жойлаштирилиб, ўнг қўл билан 
кафт билак соҳасида ички томондан эркин ушланиб, бунда текширувчининг 
бош бармоғи билакнинг орқа томонидан ўраб, кўрсатгич ва ўрта бармоқлар 
билан артерия пайпаслаш қилинади. Пульс билак мушакларини бўш тутган 
ҳолда, болани ўтирган ёки ётган ҳолатида текширилади. Дастлаб пульс бир 
вақтда икки қўлда, агар уларнинг ҳолатида фарқ бўлмаса, ўнг қўлда 
текширилади. Пайпаслаш воситасида пульс текширилганда унинг сонига, 
ритмига тўлиқлигига, таранглигига ва формасига эътибор қилинади. Пульс 
сони бир дақиқадан кам бўлмаган вақт давомида саналади.
Болаларда пульс жуда ўзгарувчан бўлиб, пульснинг ҳақиқатга яқин 
бўлган кўрсатгичини, эрталаб уйқудан уйғониш билан ҳали ўрнидан 
турмаган ҳолда текширгандагина олиш мумкин. Лекин амалда кўпинча 

---

312 
пульс болани 10-15 дақиқа давомида тинчлантириб кейин текшириш лозим. 
Болаларда пульс сонини меъёрдан 10-15% кам ёки кўп бўлиши меъёрли 
ҳолат деб ҳисоблаш мумкин.