Билим соҳаси – Социал таъминот ва соғлиқни сақлаш 500000

Расм 27. Тишларнинг чиқиш тартиби.

---

247 
Бола 5-6 ёшга тўлганда биринчи доимий катта жағ тиши 
(молярлар) чиқиб, кейинчалик 
СУТ 
тишлар қандай кетма-кетликда чиққан 
бўлса, тахминан шу йўсинда сут тишлари ўрнига доимий тишлар чиқа 
бошлайди. 11 ёшда иккинчи доимий катта жағ тишлари чиқа бошлайди. Учинчи 
маляр тишлар (ақл тиши) 17-25 ёшда чиқади. Қиз болаларда тишнинг чиқиши 
ўғил болаларга нисбатан бироз олдинда боради. Доимий тишлар чиқишини 
тахминан баҳолашда қуйидаги формуладан фойдаланиш мумкин. 
X (доимий тишлар сони) = 4п-20. Бунда п-боланинг неча ёшдалиги. 
Тиш чиқишнинг бирламчи даврларида (3-3,5 ёшгача) тишлаш (икки 
қатор тишларни бир бирига тегиб туриши ҳолати) ортогнотик ҳолатда бўлиб, 
тепа қатор тишлар пастки қатор тишларни 1/3 қисмини беркитиб туради. 
Кейинчалик (3-6 ёшларда) тишлаш тўғриланади. Меъёрда доимий тишлаш 
тўғри ёки бироз ортогнотик ҳолатда бўлади. Тишнинг чиқиши физиологик 
ҳолат бўлиб, ҳеч қандай касаллик белгилари кузатилмаслиги керак. Касалманд 
болаларда, айниқса асаб тизимси ожизларда тиш чиқиш қийинроқ кечиши 
мумкин. Бунда ҳолсизланиш, безовта бўлиш, уйқусизлик, қисқа муддатга 
ҳароратни кўтарилиши, енгил ич бузилиши белгилари, ўсишдан тўхташ, терида 
тошмалар пайдо бўлиши мумкин. Тиш чиқиш даврида болада юқумли 
касалликларга ва бошқа ташқи муҳит таъсирига умумий чидамлилиқни 
камайиши кузатилиши мумкин. 
Сут ва доимий тишларнинг ривожланиб ташкил топиши, боланинг 
биологик етилишини баҳолашда кўрсаткич ҳисобланади. Шунинг учун ҳам 
болани биологик етилганлигига баҳо беришда тиш ёши тушунчасидан 
фойдаланади. 
 
4.2.2 Сскелет тузилиши хусусияти 
 
Болада мия қутиси катталардан фарқланиб юз суягига нисбатан 
яхшироқ ривожланган бўлади. Бу кичик ёшдаги болаларда жағ оралиғини 
очиб турувчи тишларнинг йўқлиги, бурун ва қўшимча бўшлиқларнинг 

---

248 
ривожланмаганлиги билан боғлиқдир. Ёш боланинг бош суяги қуйидаги 
хусусиятлари билан фарқланади: у бўлак-бўлак суякларидан ташкил топган 
бўлиб, бир нечта суяклар бирлашган жойда бутунлай суяги бўлмаган 
оралиқлар (лиқилдоқлар) бўлади. Мия қутисининг ҳар бир томонида 2 
тадан ёнбош лиқилдоқлар жойлашган: 1. Энса, чакка, тепа суяклари орасида. 2. 
Пешона, тепа, чакка суяклари орасида. Бу лиқилдоқлар меъёрда бола 
туғилишидан аввал ёки бола ҳаётининг биринчи кунларида беркилади. Бу 
лиқилдоқларнинг муайян вақтдан кечроқ мавжудлиги одатда бола чала 
туғилганда ёки мия бўшлиқларида сув йиғилганлигида кузатилади.