Bia-82 Niyatqobilov Nurbek Mavzu: Banklarda buxgalteriya hisobini tashkil etish asoslari Bank

Bia-82
Niyatqobilov Nurbek
Mavzu:Banklarda buxgalteriya hisobini tashkil etish asoslari
Bank - bu pul muomalasini boshqaruvchi tashkilot boʼlib, u toʼlovlar va hisob- kitoblarni tashkil etish, huquqiy va jismoniy shaxslarning hisobvaraqlarini yuritish, faoliyatida pul mablagʼlarining harakati va ularning manbalari haqidagi maʼlumotlarni yigʼishda buxgalteriya hisobi katta rolь oʼynaydi. Buxgalteriya hisobi maʼlumotlaridan foydalangan holda bankning aktiv va passiv operatsiyalari rejalashtiriladi. Moliyaviy hisobotlarning natijasi bankning moliyaviy holatini koʼrsatadi va bank rahbarlariga bank ishini rivojlantirishda aniq chora-tadbirlar ishlab chiqishga sharoit yaratadi. Shu qabul qilingan siyosat asosida tadbirlarni amalga oshirish mexanizmi yaratiladi, bu faoliyat bank xodimlarining kunlik ish jarayonlarida hamda operatsiyalarni buxgalteriya hisobida aks ettirishda oʼz ifodasini topadi.
Banklarda buxgalteriya hisobini tashkil etish asoslari xalq xoʼjaligi turli tarmoqlariga qarashli korxona va tashkilotlarning buxgalteriya hisobi asoslari bilan deyarli oʼxshash. Ular 1996 yil avgustidagi Oliy Majlis sessiyasida qabul qilingan Oʼzbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi toʼgʼrisida»gi Qonunda oʼz ifodasini topgan. Ushbu qonundan kelib chiqqan holda, banklarda buxgalteriya hisobini yuritishning metodologik asoslari quyidagilar hisoblanadi:
a) xoʼjalik faoliyati haqidagi maʼlumotlarni dastlabki hujjatlarda aks ettirish;
b) xoʼjalik operatsiyalarini, bank mulkini puldagi ifodasini belgilash;
v) barcha operatsiyalarni ikki yoqlama yozuv asosida guruhlashtirish, bunda yozuvlarni
hisobvaraqlar rejasidagi hisobraqamlar asosida olib borish;
g) hisob-kitob va boshqa operatsiyalar yakunida maʼlum sanaga bank xoʼjalik
faoliyatiga tavsif berish, yaʼni bank balansini tuzish. Banklarda buxgalteriya ishini tashkil etish asoslari korxonalar buxgalteriya hisobiga oʼxshash boʼlsa-da, baʼzi bir oʼziga xos xususiyatlari ham mavjud. Shu sababli banklarda buxgalteriya hisobini tashkil qilishda quyidagi hujjatlar asos qilib olinadi:
1.Oʼzbekiston Respublikasining «Oʼzbekiston Respublikasi Markaziy banki
toʼgʼrisida»gi Qonuni;
2.Oʼzbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati toʼgʼrisida»gi Qonuni;
3.«Buxgalteriya hisobi toʼgʼrisida»gi Oʼzbekiston Respublikasi Qonuni;
4.Oʼzbekiston Respublikasi Markaziy bankining «Oʼzbekiston Respublikasi
banklarida buxgalteriya hisobi va hisoboti toʼgʼrisida»gi 61-sonli yoʼriqnoma;
5.Oʼzbekiston Respublikasi Markaziy bankining boshqa meʼyoriy hujjatlari.
Banklarda buxgalteriya hisobini tashkil qilish qoidalari «Oʼzbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobi va hisoboti toʼgʼrisida»gi 61-sonli yoʼriqnomada batafsil yoritilgan, jumladan, yoʼriqnomada buxgalteriya hisobi yuritish qoidalari, buxgalteriya apparatining strukturasi berilgan, bank operatsiyalari hisobini yuritish va ularni nazorat qilish qoidalari koʼrsatilgan, mijozlarga xizmat koʼrsatish hamda hujjatlar aylanishini yoʼlga qoʼyish usullari toʼgʼrisida koʼrsatmalar berilgan. Bundan tashqari, buxgalteriya hisobotini tuzish hamda xalqaro andozalarga asoslangan boshqa bank operatsiyalarini bajarish hajmlari va tartibi belgilab qoʼyilgan. Shuningdek, yoʼriqnomada buxgalteriya hisobi vazifalari koʼrsatib berilgan boʼlib, bu vazifalar quyidagilardir:
1. Xisob-kitoblardagi yig'ilishlarni tezlashtirish, mijozlarga tezlashtirish
xizmat ko'rsatish;
2. Hisob-kitob, kassa, valyuta, kredit hamda boshqa bankni yo'qotish
bajarish;
3. Bajarilgan buxgalteriya ishlari va shaxsiy hisob-kitoblar o'z vaqtida ham aniq
aks etilib ta'minlash;
4. Bankdan chiqadigan sahifani tegishlicha rasmiylash-tirish va buning
natijada bu hujjat borgan joyda ulardan foydalanishni ingliz tilida ishlash, qayta ishlash,
boshqa banklarda ana shu bilan shug'ullanish bajarilayotganda hamda ular
yordam xizmat ko'rsatayotgan mijozlar bilan birga yuritilayotganda
yo'l qo'yish mumkin bo'lgan xatolarning, boshqa qo'shni xatti-harakatlarning oldini
olish;
5. Bankda turgan pul qurilmalari, moddiy boyliklar, tikish, qat'iy belgilangan
yuritillanadigan blankalarning kam chiqishi yoki ortiqcha sarflab yuklanishining oldini
olish;
6. Operatsiyalar bajarilishida bank rasmiy shaxslariga zid xatti-
teskari ko'rinishlar, boyliklar va ularga yo'l qo'yilmaydi
javob berish bilan asoslash;
7. Operatsiyalar nazorati, rasmiylashtirilishining qo-nuniyligi va xavfsizligi
operatsiyadan keyingi harakatlar va ma'lumotlarni olish;
8. Bankda ish kuni tartibiga qat'iy turish;
9. Zamonavi kompyuter texnikasi vositalaridan keng foy-dalanish asosida bank
xarajatlarini bajarish uchun mehnat va pul sarfini kamaytirish, ularni bog'lashniyuritish, kiyim-kechaklar tugash va hakozo.Umuman, yuknomada hisobot buxgalteriya ishi va buxgalteriya boshqaruviyuritishni tashkil etishning tartibi yangi kompyuter texnikasi quriladiasosda belgilangan. Yoʻriqnomada va qoʻshimchalarida berilgan loyihalarni bajarish,rasmiy, nazoratga olish va nazorat qilishda saqlash ishlari O'zbekistondavlatdagi barcha banklar uchun talabiydir.Yuqorida biz, banklarda buxgalteriya boshqaruvining roli, buxgalteriya boshqaruvi oldidaturgan vazifalari, buxgalteriya boshqaruvini olib borishning asoslarini ko'rib chiqdik. Endibuxgalteriya hisobi va hisobot ma'lumotlari haqida qisqacha fikryuritamiz.Tijorat banklari, mulkchilikning qaysi shakliga taalluqli kirishdan qat'iy nazar,
ular tomonidan yuritiladigan buxgalteriya kompaniyasining davlat boshqaruvi,Markaziy bank va Moliya Vazirligi quvvati chiqarilgan yuknoma va yordamlartalabi darajasida kerak.Ayni vaqtda, bu yuknomalar o'z vaqtida bank filiallariga etkazilmog'i, shu bilanbirga, umumiy organlar, sog'liq nazorati organlari bilan tiklangankerak. Chunki bank buxgalteriya ma'lumotlaridan foydalanish dokasi judakengdir. Xususan, buxgalteriya boshqaruvi va shu asosda tuziladigan bankning hisobotiraqamlari, ma'lumotlari Davlat tartibga solish organlari (Markaziy bank, MoliyaVazirligi, Davlat Soliq Qo'mitasi) uchun tijorat bank larining ahvoli, pulmuomalasining saqlanishi, nazoratdagi naqd pulsiz-kitoblar Xavfsizlikni o'rganish uchuno'ta kattadir.
Bank egalari uchun, shu bilan birga, tarixi Hissadorlari uchun bu ma'lumotlar banklarning qanday yalb ilishi, ulardan qay usullarda foydalanilishi,bank aktividan qanday aniq natijalar kutilayotganligini bilish uchunjuda kerakdir. Bundan tashqari, buxgalteriya ma'lumotlari banklari, tekshiruvlarixodimlari, ayni chog'da bank mijozlari uchun hamma qiziqadi. Chunki banklari vabarcha banklarning kunlik aktivlari va mehnat faoliyati xavfsizligi, daromadlariharajatlarining strukturasi bilan qiziqsalar, bank mijozlari esa bank likvidligi vanarsalik darajasini bilishni istaydilar. Bank taqvimiy ahvoli yomonlashuvinisezgan mijozlar boshqa bankka o'z vaqtida olib ketish xizmatidanfoydalanishni afzal qaraydilar.Demak, bank buxgalteriya ma'lumotlari bank haqida ma'lumot ma'lumotlariniolish nuqtasidan markaziy bank, Soliq nazorat qo'mitasi, barcha tijorat banklariva mijozlar uchun juda zarurdir. Bu ma'lumotlar asosida bankning likvidligi, yo'liqo'yayotgan xatari, zaxiralari, xotira portfeli xotirasi, kredit portfeli xotiraga yuklanadi.