Beton qorishmasi

Beton qorishmasi

O’zbekitonda bunyodkorlik ishlari kun sayin keng rivojlanib, yangi bino va inshootlar, kup kavatli turar joylar, madaniy-maishiy ob’ektlar, yullar ko‘priklar va boshqa ob’ektlar jadal sur’atlarda qurilishi bilan birga, zamonaviy ishlab chikarish korxonalari ham keng ko‘lamda qurilib, ishga tushirilmoqda.

Qurilish qancha ko‘p bo‘lsa, qurilish materiallariga bo‘lgan talab va ektiyoj ham shunchalik ko‘payaveradi. O’zbekiton Respublikasi Prezidentining 2019 yil, 23 maydagi "Qurilish materiallari sanoatini jadal rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar tug‘risida"gi PQ 4335-sonli qaroriga muvofik Respublikamizda raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish va eksport qilish bo‘yicha barqaror o‘sish sur’atlarini ta’minlash, shuningdek, korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga qaratilgan qurilish materiallari sanoatidagi tarkibiy uzgartirishlarni yanada chuqurlashtirish yuzasidan tizimli ishlar amalga oshirilmokda.

Qarorda 2019-2025 yillarda diversifikatsiya qilish va mahsulot turlarini kengaytirish hisobiga qurilish materiallarini ishlab chiqarishning maqsadli ko‘rsatkichiga asosan to’ldiruvchilar, g‘isht, sement, ohak, gips va boshqa qurilish materiallari hajmini oshirish bo‘yicha ko‘rsatkichlar belgilangan. Beton to‘ldiruvchilari asosiy qurilish materiallari hisoblanadi. Ularni ishlab chiqarish hajmi yildan-yilga oshib bormoqda. To’ldiruvchilar – bu ma’lum zarrachalar tarkibiga ega tabiy yoki sun’iy materiallar bo’lib, bog‘lovchilar va suv ratsional aralashmasi bilan beton xosil qiluvchi materialdir. To‘ldiruvchi sifatida asosan maxalliy tog‘ jinslari va ishlab chiqarish chiqindilari (shlaklar va boshqalar)dan foydalaniladi. Keyingi yillarda qurilishda g‘ovak sun’iy to‘ldiruvchilardan tayyorlangan engil beton keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda.

G‘ovakli to‘ldiruvchilar beton zichligini pasaytiradi, bu esa uning issiqlikni tutib qolish xususiyatini yaxshilaydi. To‘ldiruvchilar beton va temir-beton konstruksiyalarning 30….50 % narhini, 80-85% hajmini tashkil qiladi. Kapital va umuman qurilishdagi asosiy masala, bu to‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish va qo‘llashni takomillashtirish, sifatini yaxshilash hamda to‘ldiruvchilar ishlab chiqarish texnologiyasida ilmiy-texnik yutuqlarni qo‘llashdir.

Tosh materiallar va ular asosida olinadigan to‘ldiruvchilar qadim zamondan bino va inshootlarni tiklashda keng qo‘llanilgan. Misrdagi hashamatli yodgorliklardan fir’avn qabrlari, Xeops piramidasi, Karnakedagi Amona ibodatxonasi kabi ulkan noyob yodgorliklar eramizdan ikkito‘rt ming yil avval xarsang tosh elementlari vositasida qurilgan.

Vatanimizda tosh materiallarni bino va inshootlarda keng qo‘llab kelinganligi tarixiy manbalardan ma’lum. Masalan shahar devorlari, minoralar, masjid va qasrlar, Buxoro, Samarqand, Xiva yodgorliklari kabi inshootlarda tosh materiallardan keng foydalanilgan. Asrlar osha tosh materiallarni qo‘llash ahamiyati osha borgan, ulardan foydalanib ko‘plab binolar, to‘g‘onlar hamda turli muhandislik inshootlari qurilgan. Keyingi yillarda qurilishda beton va temir-betonlarni qo‘llash hajmi oshdi va beton uchun ishlatiladigan to‘ldiruvchilarni ishlab chiqarish hajmi ham bir necha marta ortdi.

To‘ldiruvchilarning sifati yaxshilandi, assortimenti ko‘paydi va yangi texnologik usullar ishga tushirildi. Xozirgi qurilish materiallari korxonalari Vatanimizda ishlab chiqarilgan. yuqori unumli mashinalar bilan ta’minlangan. Ishlab chiqarishdagi deyarli hamma texnologik bosqichlar mexanizatsiyalashtirilgan. Beton to‘ldiruvchilari ishlab chiqarish sanoatining eng muhim vazifalari mahalliy xom ashyodan, shu jumladan sanoat chiqindilaridan keng foydalanish va ishlab chiqarishni rivojlantirish, ularning sifatini oshirish va qurilishning tannarxini kamaytirishdir.

5 O‘zbekistondagi beton to‘ldiruvchilar ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirishda ko‘pgina ilmiy tekshirish institutlari va tajribaxonalari hamda markaziy institutlarining o‘rni juda ham katta. Beton to‘ldiruvchilari texnologiyasini rivojlantirishda Respublika olimlaridan M.O‘razboev, K.Axmedov, A.Ashrabov, YU.Toshpulatov, B.A.Asqarov, E.Qosimov, N.A.Samig’ov, A.Tulaganov, L.M.Botvina X.A.Akramov, B.X.Raximov, X.N.Nuritdinov, M.T.Turupov, U.A.G‘oziev, .Akbarov, X.Quldashev, SH.T.Raximov va boshqa olimlar o‘z hissalarini qo‘shdilar. Akademiklar X.A.Abdullaev, D.S.Belyankina, B.A.Krilov, G.O.Mavlonov va boshqa olimlar juda ko‘p yangi tabiiy qurilish materiallarini topishga muyassar bo‘ldilar. Beton to‘ldiruvchilar tayyorlash texnologiyasini takomillashtirishda ko‘pgina olimlar: YU.M.Bajenov, I.I.Axverdov, S.M.Itskovich, L.D.CHumakov, B.N.Vinogradov, I.A.Ivanov, YU.P.Gorlova va boshqalar olib borgan ishlari salmoqli o‘rin tutadi.

O‘zbekistonda qurilish materiallari sanoati o‘tgan yillar ichida qoloq va mayda tarqoq hunarmandchilik ishlab chiqarish holatidan zamonaviy va to‘la avtomatlashtirilgan og‘ir industriyaga aylandi. Respublikamizdagi qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi zavodlar yuqori unumli mashina va agregatlar bilan jixozlangan.

Beton to‘ldiruvchilar texnologiyasi fanining vazifalari. Bino va inshootlarning sifati, uzoq muddatga chidamliligi va narxi ko’p jihatdan qurilish materiallari (betonlar) va buyumlarini (temir-beton konstruksiyalar) to’g’ri tanlab olish va ishlatishga bog’liqdir. Beton to‘ldiruvchilaridan samarali foydalanish uchun quruvchi (muhandis-pedagog) ularning xossalarini va ishlatish sohalarini bilishi zarur. To‘ldiruvchilarning xossalari va xususiyatlarini bilish quruvchiga: turli sharoitlarda ishlovchi betonlar uchun samarali to‘ldiruvchilarni tanlash imkoniyatini beradi. Ushbu masalalarni yechishda quruvchi beton to‘ldiruvchilari uchun xomashyo tanlash, ishlab 6 chiqarish texnologiyasini bilish, xossalarini aniqlash va ularga baho berishni bilishi zarur.

Shuning uchun quruvchi (muhandis-pedagog)lar tayyorlashda beton to‘ldiruvchilar texnologiyasi fanining ahamiyati juda kattadir. Fan talabalarning qurilish materiallari, kimyo, fizika, matematika, geologiya, materiallar qarshiligi fanlaridan olgan bilimlariga asoslanadi va boshqa mutaxassislik fanlari (betonlar va temir-betonlar texnologiyalari, me`morchilik, qurilish konstruktsiyalari, temirbeton konstruktsiyalari, qurilish iqtisodiyoti va b.) ni o’rganish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.

Mutaxassislik fanlari o’qituvchilari (muhandis-pedagoglar) uchun mo’ljallangan ushbu darslik beton to‘ldiruvchilar texnologiyasi bo’yicha chuqur bilim berishdan tashqari, kasb-hunar kollejlarida zamonaviy pedagogik va axborotlar texnologiyasi asosida dars berish malakasini shakllantirishga qaratilgan. Fanni o‘qitishdan maqsad – talabalarga beton to‘ldiruvchilarning asosiy tushunchalari va kategoriyalari, xossalari va beton uchun samarali zich, g‘ovakli to‘ldiruvchilar texnologiyalarini va sanoat chiqindilardan to‘ldiruvchilar olish texnologiyasini o‘rgatish hamda ularni amaliyotda tadbiq etish ko‘nikmasini hosil qilishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun fan talabalarni nazariy bilimlar, amaliy ko‘nikmalar va jarayonlarga uslubiy yondashuv hamda ilmiy dunyo qarashini shakllantirish vazifalarini bajaradi.

Beton to‘ldiruvchilar texnologiyasi fanining umumiy o’qitish metodikasi. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlar jarayonlari tezkor rivojlanish dinamikasi ta`lim tizimi oldida ijodkorlik va tashabbuskorlik qobiliyatiga ega, mustaqil qaror qabul qila oladigan va texnik texnologiyalarga tez moslanishga layoqatli, malakali mutaxassislarni tayyorlash vazifasini qo’yadi. Shuningdek, oliy ta`lim tizimi oldida turgan dolzarb vazifalardan biri o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar yutuqlaridan keng foydalanish, ta`lim jarayonining shaxsga yo’naltirilgan o’qitish texnologiyalari asosida tashkil etilishini ta`minlash hamda rivojlangan davlatlarning kasbiy ta`lim tajribalarini mamlakatimiz ta`lim tizimiga tadbiq etish hisoblanadi.

7 Bugungi kunda o’qituvchi faqat bilim berish va amaliy ko’nikmani shakllantirish bilan chegaralanmasdan o’quvchilarni mustaqil bilim olish, izlanish va qarorlar qabul qilishga o’rgatishi kerak.