Беркинов Б. Б. Институционал иқтисодиёт: Ўқув қўлланма. 3-нашр


Олий Табақали  Кўп поғонали Хусусий  Тоталитар  Бюрократик  Корпоратив  Ижтимоий  7.1-расм



Download 3,11 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/160
Sana10.07.2022
Hajmi3,11 Mb.
#767529
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   160
Bog'liq
Институционал иқтисодиёт Б.Беркинов 2018

Олий
Табақали 
Кўп поғонали
Хусусий 
Тоталитар 
Бюрократик 
Корпоратив 
Ижтимоий 
7.1-расм.
 Мулк шаклларининг ривожланиши. 
 
Жамоавий 


89 
Жамоавий мулкнинг ривожланиши давлатчиликни юзага келтирган. 
Ушбу босқичда давлат мажбур этиш аппарати сифатида ҳали жамиятга қарши 
турмайди.
2.
Олий мулк
давлат мулкининг дастлабки шаклидир. Давлатни ташкил 
этиш кўп ҳолларда мулкни, масалан, ерни зўрлик билан тортиб ва босиб олиш 
натижаси бўлган. Олий мулкнинг асосий тавсифлари қуйидагилардан иборат:
а) мулк ва ҳокимиятнинг бўлинмаслиги;
б) хизмат учун мукофот сифатида ресурсни ҳадя этиш шаклида фаолият 
билан алмашиш; 
в) меҳнат шароитларини ишлаб чиқарувчиларга бириктириш (хусусий 
эгалик); 
г) бириктирилган ресурсларни тасарруф этиш учун давлат монополияси; 
д) ишлаб чиқарувчининг ўз фаолияти натижаларига мулкчилиги. 
Давлат бошлиғи бундай мулкнинг «олий мулкдорига» айланган ва уларни 
ўз фуқароларига тарқатган (ҳадя қилган). Ерни эгаликка олиш ва ундан 
фойдаланиш шарти давлатга хизмат қилишдан иборат бўлган. Олий ҳокимият 
ихтиёрида энг муҳим таъсир этиш воситаси – тортиб олиш (тасарруф этиш) 
ҳуқуқи қолдирилган. Бу бир вақтнинг ўзида иккита ўзаро боғлиқ вазифани ҳал 
этиш имконини берган: ишлаб чиқарувчининг эҳтиёжларини қондириш ва 
ишлаб чиқарувчини ўзи фойдаланадиган ресурсни такрор етиштиришга мажбур 
қилиш. 
Аста-секин вақт ўтиши билан олий мулкчилик институти шароитида, 
давлат монополияси хўжалик фаолияти маҳсулотлари билан алмашув 
ривожланишига тўсқинлик қила бошлаган. Иқтисодий эҳтиёжларнинг таъсири 
остида мулкчилик институти ўзгара бошлади. Натижада турли ишлаб чиқариш 
усулларига хос икки хил институт шаклланди: табақали ва кўп поғонали мулк. 
3. 
Табақали мулк
– олдинги даврда асосий меҳнат шарти бўлган табиий 
ресурсларга табақали монополияларнинг шаклланиши билан тавсифланади, 
дворянларнинг ўзларига «бириктирилган» мол-мулкни тасарруф этиш 
ҳуқуқининг кенгайиб бориши билан изоҳланади.
Табақали мулкчиликнинг асосий хусусиятлари: 
а) мулкдорлар синфининг пайдо бўлиши; 
б) ишлаб чиқариш воситалари чекланган айланмасининг пайдо бўлиши; 
в) ҳокимият ҳуқуқларига нисбатан мулкий ҳуқуқларнинг чекланган 
хусусияти; 
г) ишлаб чиқарувчининг ўз фаолияти натижаларига мулкчилиги; 
д) мулкдан олинадиган даромадни қайта тақсимлаш янги шаклининг 
пайдо бўлиши. Ривожланишнинг Европа моделига хос табақали мулкчилик 
институти давлат мулкчилигидан хусусий мулкчиликка ўтиш босқичи сифатида 
таърифланади. 
4. 

Download 3,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   160




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish