Berdaq nomidagi

3 – jadval

O‘tga chidamlilik darajasi	Bino va inshootlarning qismlari
	Zinalar	Zina va zina	Qoplama tuzilishlari	Qoplama qismlari
I	3 s yonmaydigan	1 s yonmaydigan	1 s yonmaydigan	0,5 s yonmaydigan
II	2,5 s yonmaydigan	1 s yonmaydigan	0,25 s yonmaydigan	0,25 s yonmaydigan
III	2 s yonmaydigan	1 s yonmaydigan	0,25 s yonmaydigan	yonmaydigan
IV	0,5 s qiyin yonmaydigan	0,25 s qiyin yonmaydigan	0,25 s qiyin yonmaydigan	yonmaydigan
V	Yonadigan

Barcha qurilish materiallari o‘tga chidamliligi jihatidan q turga bo‘linadi:
- yonmaydigan – beton, pishiq g‘isht, marmar kabilar olovning ta’sirida yoki yuqori haroratda yonmaydi, tutamaydi va erimaydi;
- og‘ir yonuvchan – bu materiallar yuqori harorat ta’sirida qiyinchilik bilan uchquelanadi, tutaydi va ko‘mirlanadi hamda olov manbai bo‘lgandagina yonishda davom etadi. Bularga DVP, DSP va boshqalar kiradi;
- yonuvchan – bularga yog‘och materiallari, sellyuloza, plastmassa, tol, qog‘oz, bitumlar kiradi.
Amaldagi tartibga asosan yonuvchan va engil yonuvchan qurilish materiallari jamoat joylarida, bolalar muassasalari va shifoxonlarda ishlatilishi qatiyan man etiladi. Ayniqsa haykaltaroshlik materiallari, chunki ular yonganda o‘zidan inson salomatligiga xavf keltiruvchi turli zaharli gazlarni chiqaradi. Bu borada binolarda sodir bo‘lgan yong‘inlarning tez va keng tus olishga va tarqalishiga olib keluvchi holatlarni sodir etib, asosiy binolarni ushlab turuvchi inshootlarning buzilishiga olib keladi.
Ko‘pchilikka ma’lumki, yong‘in va portlashlar o‘zaro uzviy bog‘likligi sababli barcha tashkilotlarda sodir bo‘ladigan yong‘inlar natijasida portlashlar ham bo‘lishi mumkin yoki aksincha portlash natijasida yong‘inlar sodir bo‘lishi mumkin.
Portlash – bu qisqa vaqtning o‘zida chegaralangan hajmdagi, katta miqdordagi ңuvvatning ajralib chiqishidir.
Portlash gazlarning qattiq qizishi oqibatida yuqori bosimda sodir bo‘ladi.
Portlashlar asosan yong‘in va portlash xaifi bor tashkilotlarda sodir bo‘lib, uning oqibatida yong‘inlar kelib chiqishi mumkin. Portlovchi moddalar saqlanadigan omborlar, ular bilan bog‘liq bo‘lgan tashkilotlar portlash xavfi bor tashkilotlar hisoblanib, ularda ma’lum sharoitlarda portlash sodir bo‘lishi mumkin. Bularga mudofaa, neft va neft mahsulotlarini qayta ishlab chiqaruvchi – saqlovchi, kimyoviy, gaz, paxta, qog‘oz, non mahsulotlari, engil sanoat korxonalari, ular ishlab chiqargan tayyor mahsulotlarni saqlovchi omborxonalar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan barcha tashkilotlar kiradi.
O‘zbekiston hududida gaz bilan ta’minlangan fuqarolarimizning uylarini nazarda tutmagan holda 500 dan ziyod portlash va yong‘in chiqish xavfi mavjud tashkilotlar bor.
Portlashning zarar etkazuvchi omillari:
- zarba mavji (zarba to‘lqanlari);
- siniq parchalarning sochilishi.
Bular birlamchi holatlar bo‘lsa, ikkilamchisi portlashlar, yong‘inlar, falokatlar, kimyoviy va radiatsion shikastlanishlar, keng tusda to‘gonlarning buzilishi va suv toshqinlarining sodir etilishi, binolarning qulashidir.
Birlamchi shikastlanish omillari quyidagilardan iborat: