Berdaq nomidagi qoraqolpoq davlat universiteti 202-guruh talabasi Masharipova Sojidaning hozirgi o‘zbek adabiy tili fanidan kurs ishi taqdimoti

Biror gap bo’lagini ajratishda “so’z tartibi, ajratilgan bo’lakning hajmi, o’ziga xos intonatsiyasi, pauza, so’z aloqasining xarakteri” kabi belgilar e'tiborga olinadi. Ajratilgan bo’lakning o’ziga xos semantik funksiyasi bo’ladi. Bu hususiyat shundan iboratki, ajratish orqali ma’lum bo’lakning ma’nosi ajratib, bo’rttirib ko’rsatiladi, boshqa gap bo’laklaridan ayirib, diqqat shu bo’lakka jalb etiladi. Bu logik ajratish intonatsiyada ham o’z ifodasini topadi, ajratilgan bo’lak boshqa gap bo’laklaridan farqlanuvchi alohida intonatsiya bilan talaffuz etiladi.

Ajratilgan hol. Ajratilgan hol o’zidan oldin kelgan holning ma’nosini izohlaydi. Oddiy gap bo’lagi, so’z birikmasi shaklida bo’ladi: -Ha, bezovta bo’layotgan bo’lsa, birdan tinchib qoladi,... U ba’zan kechalari o’zini har tomonga uradi, jo’ra. Ayniqsa, tong otayotganda... (Bandi burgut) O’zingiz o’ylab ko’ring: yam-yashil qir ostidagi zumraddek o’tloq o’rtasida qad ko’targan oppoq imorat ustida- tepasida bir bahaybat qush aylanayotir. (Bandi burgut)

. Ajratilgan bo’lakning semantik xususiyati bu bilan cheklanmaydi, ajratilgan bo’laklar orqali boshqa qo’shimcha ma’nolar ham ifodalanadi: Biz bolalar zaldagi deraza pardalarini tushirib, nimqorong’ilikda fosfor burgutni tomosha qilib, xayolimizda u tufayli qo’zg’algan har xil afsonalarni – toshqasrlar-u jodugarlarning bir “suf”i bilan toshqotgan odamlarni eslab, ayni chog’da xaykalning qizil ko’zlaridan xayiqib, shu boisdanmi, past ovozda gaplashib o’tirardik. (Bandi burgut)

Uyushiq bo’laklar stilistikada tasviriy vositalar guruhiga kiradi. Bunday bo’laklar yordamida umumiy tasvirlarning detallari, personajlarning harakat dinamikasi, voqelik tasvirlanadi . Sh.Xolmirzayev asarlari tilida uslubiy vazifa bajarishga xizmat qiluvchi uyushiq bo’laklar asarning o’ziga xosligini, mavqeini belgilovchi eng muhim vositalardan biri sanaladi.m

Odatda, gaplarda birdan ortiq sintaktik jihatdan teng bo’lak ketma-ket kelishi mumkin. Bunday bo’laklar bir-biridan to’xtam bilan ajralib, sanash ohangida aytiladi. Badiiy uslubdagi nutqda esa uyushiq bo’laklari tabiat manzarasi, vaziyat va shaxsni obrazli tavsiflash maqsadida qo’llanadi. Uyushiq bo’laklar tasvirning yana ham to’laroq, yaqqolroq va ifodaliroq qilishda yozuvchiga yordam beradi .

.