Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat universiteti Tarix fakulteti tarix yo’nalishi 2-d guruh talabasi Serjanov Dilshodning jahon tarixi fanidan tayyorlagan taqdimoti Tayyorladi: Serjanov Dilshod Qabul qildi: Abdirova Gulzoda

Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat universiteti Tarix fakulteti tarix yo’nalishi 2-D guruh talabasi Serjanov Dilshodning jahon tarixi fanidan tayyorlagan taqdimoti Tayyorladi: Serjanov Dilshod Qabul qildi: Abdirova Gulzoda

MAVZU: XII – XV ASRLARDA MO’G’ULLAR IMPERIYASI Reja: 1. Mo’g’ul davlatining tashkil topishi 2. Chingizxon- mo’gul imperiyasi asoschisi 3. Bosqinchilik siyosati

Mo’g’ullar haqida juda ko’p ma’lumotlar bo’lib, ular menu nomi ostida xitoyning Tan sulolasi solnomasida ilk bor tilga olinadi. Ular Oltoy va Janubiy Sibirdagi turkey qabilalarga yaqin va qondosh bo’lganliklari ehtimoldan holi emas. Mo’g’ul etnogenezi ham murakkab masala bo’lib, elat sifatida ular XIII asrda yuzaga kelgan bo’lishlari kerak.

X-XI asrlarda esa asli Amur daryosi bo’ylarida yashagan 16 ta urug’-aymoqlarga bo’lingan tatan(tatar) larning tarkibiy qismi sifatida ularning bir urug’idan alohida, moxe mo’g’ul qabilasi vujudga kelgan deyiladi.

XII asr o’rtalariga kelib Baykal ko’li atrofi, hozirgi mo’g’uliston hududlarida yashovchi turkey va tungus-manjur qabilalarining ko’pchiligi mo’g’ullar rahnamosi esugay bahodir ta’siriga o’ta boshlaydilar.

Moxe qabilasi tezda kuchayib 1135-1139-yillari Xitoyga qator yurishlarni amalga oshirishadi. Hatto xitoy imperatorlari 1147-yiilda mo’g’ullar bilan ittifoq tuzishga ham majbur bo’lishadi

Mo’g’ullar istilosidan keyin Movarounnahr, Xorazm, Xurosonning gullab- yashnagan dehqonchilik vohalari tamomila halokatga uchradi. Sharqda dong’I ketgan qadimiy va obod shaharlar, jumladan Samarqand, Buxoro, Urganch, Xo’jand, Urganch, Marv, Termiz, Balx, Nishopur va boshqa shaharlari xarobazorga aylandi

• Mo’g’ullar istilosidan keyin Movarounnahr, Xorazm, Xurosonning gullab- yashnagan dehqonchilik vohalari tamomila halokatga uchradi. Sharqda dong’I ketgan qadimiy va obod shaharlar, jumladan Samarqand, Buxoro, Urganch, Xo’jand, Urganch, Marv, Termiz, Balx, Nishopur va boshqa shaharlari xarobazorga aylandi

Esugay bahodirga qarshi turgan tatar, market qabilalarni bo’ysundirish osonlik bilan kechmaydi. Esugayni tatarlar ziyofat paytida xiyonatkorona o’ldirishgandan so’ng, uning o’g’li bo’lmish temuchinning ta’siri mo’g’ullar ichida ko’tarila boshladi

Temuchin 1203-yilda kerayitlarning xoni o’ngxonni mag’lub etib, qo’ng’irot va naymanlar ustidan o’z hukmronligini o’rnatadi. Temuchin juda intizomli, sadoqatli va o’ta jangovar harbiy tuzilmalarni yaratishga muvaffaq bo’ldi.

Temuchin mo’g’ulcha , temir ustasi- kuchli va tadbirkor, ayyor sarkarda, parokanda, qabilalarni turli yo’llar bilan o’z qo’li ostida mustahkam birlashtirgan shaxs edi. 1186-yilda u boshqa bir mo’g’ul sarkardasi Jamuxa yordamida o’zining eski raqibi markitlarni bo’ysundiradi. XIII asr boshida esa tatarlar qabilasi ustidan g’alaba qozonadi.

Chingizxon 1209-yilda tung’utlarni, 1211-yilda uyg’urlarni, 1215-yilda esa shimoliy xitoyni poytaxt chjundu bilan birgalikda o’ziga tobe qilib oldi. Xitoydagi sin sulolasi tugatilib, juda katta o’lja olindi

Tarixchilarning fikriga ko’ra chingizxon 40 mln odamning o’limiga sababchi bo’lgan. Bu o’sha davrda dunyo aholisining 11 foizini tashkil etgan. Xonning hukmronlik davri hattoki XIII asr iqlimiga ta’sir ko’rsatgan. Atmosferaga 700 mln tonna co2 chiqishiga yo’l qo’ymaslik oqibatida sayyoraning sovib ketishi boshlangandi

Buyuk xon dushmanlarning ko’zi va quloqlariga eritilgan kumush quydirgan. Bundan tashqari, u odamlarning umurtqasi sinmaguncha piyozga o’xshab bukishlarini ham sevib tomosha qilgan. G’alabani ular dushman tanasi ustida turib nishonlagan. Bunda mo’g’ullar ularning tanasi ustida doska va stollar qo’yishgan, so’ng ustiga chiqib, qurbon ezilib o’lgunicha qadar ichishgan

xonning ARMIYASI 90 MING MO’G’ULNI, SZIN SULOLASI ARMIAYASI ESA 1 MLN ASKARNI TASHKIL ETGAN. SHUNDAN BO’LSA HAM ULAR G’ALABANI QO’LDAN BOY BERISHMADI. CHINGIZXON SHIMOLIY XITOY VA PEKIN USTIDAN NAZORATNI QO’LGA KIRITISHDAN OLDIN 500 MING JANGCHINI QIRIB TASHLAGAN

njhv

XII asr boshlarida mo’g’ullar davlati o’ziga butun osiyoni bo’ysundiradi va hech bir dushman chingizxon va uning qonxo’r askarlariga qarshi chiqa olmaydi

Xitoyni zabt etgan chingizxon shu bilan kifoyalanmasligi aniq edi. Badavlat movarounnahr savdo ahli, o’lkamiz bexisob boyliklari, yuqori madaniyatli ajdodlarimiz yaratgan ajoyib me’moray binalar, qolaversa qadimiy yurtimizning fayz-u tarovati mo’g’ullarni anchadan beri o’ziga jalb qilayotganligi ma’lum edi. Shubxasis uning g’arbdagi eng yirik va kuchli qo’shnisi hamda raqibi buyuk xorazmshoh anushteginiylar davlati edi

CHINGIZXON SHAXSIY GVARDIYASI SONINI 9000 KISHIGA YETKAZDI. ULAR HAR 3 KUNDAN NAVBATCHILIK QILAR, ULARNING ISHINI SHAXSAN XON NAZORAT QILAR EDI. 1204-YILDA UYG’UR ALIFBOSI MO’G’UL YOZUVI UCHUN QABUL QILINDI

Foydalanilgan adabiyotlar:

• Foydalanilgan adabiyotlar:
• 1. Amir Sayid Olimxon Buxoro xalqining hasrati tarixi. T., “Fan” 1991
• 2. Murtazayeva R. H. O’zbekiston tarixi. T., 2000
• 3. Shamsutdinov R. Istiqlol yo’lida shaxid ketganlar. T., “sharq”, 2001
• 4. Yunusova H. Millatlararo munosabatlar tarixidan. “Muloqot” 2001
• 5. Cho’lpon . Go’zal Turkiston- T ‘Ma’naviyat” 1997