Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti fizika fakulteti

2.4. Elektron asboblarning dinamik ish rejimi
Elektron asboblar ishlatilganda ularga biror yuk—nagruzka ulanadi. Uni Z_n ekvivalent qarshilik sifatida belgilanadi. Umumiy holda ekvivalent qarshilik kompleks kattalik bo’lib, u elektron asbobning elektrodlaridan birortasiga ulanadi. Elektron asbobning nagruzka ostida ishlashi uning dinamik ish rejimi deb ataladi. Dinamik rejim di­namik xarakteristika va parametrlar orqali ifodalanadi. Ular statik xarakteristika va parametrlardan farq qiladi va harbir xususiy hol uchun alohida aniq- lanadi. Misol uchun unipolyar tranzistorning ish re­jimi bilan tanishaylik. Qulaylik uchun nagruzka qarshiligini sof aktiv qarshilik deb hisoblaymiz. U tranzistorning stokiga ulangan R c rezistordan iborat (5. a-rasm). Lekin dinamik ish rejimni tekshi- rish uchun tranzistorning xarakteristikasidagi ishchi soxasi ham ko’rsatilishi kerak. Faraz qilaylik, ishchi soha chiqish xarakteristikasining turli chiziqli qismida tanlangan bo’lsin. Maʼlumki, bu soha zatvor kuchlanishining manqiy qiymatlariga to’g’ri keladi (5-rasm). Shuning uchun bu sohaga erishish uchun tran­zistorning zatvor — istok oraligiga manfiy qutbi zatvorga ulangan E₃ manba ulanadi. Uning zatvorga beradigan kuchlanishi manfiy siljitish kuchlanishi deb ataladi. Uning qiymati stok toki va stok kuchlanishi­ning o’zgarmas tashkil etuvchi qiymatlarini ifodalovchi nuqtani belgilaydi: A (I_s0, U_s0). Bu nuqta boshlang’ich ishchi nuqta deb ataladi (5.b-rasm).
5-rasm. Unipolyar tranzistorning dinamik ish rejimi
Agar zatvorga o’zgaruvchan kuchlanish berilsa, stok tokining o’zgaruvchan tashkil etuvchisi hosil bo’ladi va stok kuchlanishi quyidagicha ifodalanadi:
U_s=E_s- I_sR_s va I_s= I_s0+ I_s⁓
Bu koordinat boshidan o’tmaydigan to’g’ri chiziq, tenglamasidir. Uning og’ish burchagi (a) Rs rezistorning kattaligiga borliq bo’ladi. Rs = 0 bo’lganda, bu to’g’ri chiziq kuchlanish o’qiga perpendikulyar bo’lsa, Rs = ∞ da tok o’qiga perpendikulyar bo’ladi. Rs ning chekli qiymatida esa, bu to’g’ri chiziq kuchlanish o’qini Us = Es nuqtada, tok o’qini E Ime = E_s/ Rs - nuqtada kesib o’tadi. Uni nagruzka chizigi deb ataladi. Nagruzka chizig’ining ishchi soxada yotadigan qismi dinamik xarakteristikadir. 5- rasmdan zatvor kuchlanishi bilan stok kuchlanishi o’zaro qarama-qarshi faoada o’zgarishi, yaʼni tranzistor = faza siljishi xosil qilishi ko’rinadi.Tranzistorning dinamik ish rejimi dinamik parametrlar orqali xarakterlanadi. Ularni aniqlash uchun unipolyar tranzistorning xarakteristik tengla­masi va dinamik rejim tenglamasidan foydalanamiz ifodadan stok kuchlanishining orttirmasini aniqlab qo’ysak, undan
S_dn=dI_s/dU₃= /R_i(1+R_s/R₁)= S/1+R_s/R_i
xosil buladi. Bunda S_dn tranzistorning dinamik qiyalik koeffitsiyenti deb ataladi va hamma vaqt statik qiyalik koeffitsiyentidan kichik bo’ladi. Agar stok toki orttirmasini qo’ysak, quyidagi koeffitsiyent xosil bo’ladi:
_dn=dU_s/dU₃= /1+R_s/R_i= R_s/R_s+R_i
Uni tranzistorning dinamik kuchaytirish koeffitsiyenti deyiladi. Uning kattaligi xam statik kuchaytirish koeffi­siyentidan kichik bo’lib, miqdori Rs nagruzka qarshiligi bilan xarakterlanadi. Nagruzka qarshiligi qancha katta bo’lsa, u statik kuchaytirish koeffitsiyentiga intilib boradi (Rs = 0 bo’lsa, ( = 0). Bu tranzistorning kuchaytirish xususiyatlaridan faqat nagruzka qarshiligi ulangandagina foydalanish mumkinligini ko’rsatadi (Minus ishora tranzistorda hosil bo’ladigan faza siljishi = ni ifodalaydi). Umumiy holda nagruzka qarshiligi kompleks kattalik bo’lgani uchun dinamik kuchaytirish koeffitsiyenti ham kom­pleks miqdor bo’ladi:
K= - Z_s/Z_s+R_i
Agar R_i > Z_s shart bajarilsa, soddalashib,
K= - SZ_s
ko’rinishga keladi. Elektron asboblarning dinamik ish rejimini bilgan holda,