Berdaq atíndaǵ

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. 
   Almasıq qaysı sóz shaqapları ornında qollanıladı?
   
2. 
   Almasıqlardıń ózine tán ózgeshelikleri boyınsha túsinik beriń.
   
3. 
   Almasıqtıń mánisine qaray túrleri neshew?
   
4. 
   Qaysı almasıq sóz túrlewshi qosımtalar menen ózgeredi?
   

Ádebiyatlar

1. 
   Баскаков Н.А Каракалпакский язык. II, ч. I, Фонетика и морфология. М., 1952.
   
2. 
   Da’wletov A., Da’wletov M., Qudaybergenov M. Ha’zirgi qaraqalpaq a’debiy tili. Morfologiya. No’kis, 2010.
   
3. 
   Ҳәзирги қарақалпақ әдебий тилиниң грамматикасы. Сөз жасалыў ҳәм морфология. Нөкис, 1994.
   
4. 
   Ҳәзирги қарақалпақ тили. Морфология. Нөкис, 1981.
   

23-tema. Feyil


Joba:

1. 
   Feyildiń dáreje kategoriyası.
   
2. 
   Feyildiń meyil kategoriyası.
   
3. 
   Feyildiń máhál kategoriyası
   

Tayanısh sózler-feyil, feyildiń dáreje kategoriyaları, feyildiń meyil kategoriyası, feyildiń máhál kategoriyası, bolımlı, bolımsız formaları.

Adam yamasa basqa zatlardıń, tábiyat qubılıslarınıń halatların bildiretuǵın sóz shaqabı. Feyil basqa sóz shaqaplarınan mánilik jaqtan háreketti, forması boyınsha dáreje, túr, meyil, máhál, bet san kategoriyalarına, bolımlı hám bolımsızlıq formalarına iye bolıwı menen ajıralıp turadı. Feyiller tiykarınan atlıqlarǵa baylanıslı qollanıladı.

Feyildiń dáreje kategoriyası. Feyiller tiykarǵı leksikalıq mánisi menen birge, bir neshe leksika-grammatikalıq mánilerge de iye boladı. Onıń dáreje kategoriyasına tán mániler túbir menen dórendi feyiller arqalı bildiriledi. Feyil dárejeleri mánilik jaqtan beske bólinedı
Túp dáreje. Feyildiń túp (tiykarǵı) dárejesi ózine tán arnawlı dáreje affiksine iye emes. Onıń mánisi, tiykarınan, feyildiń túbir hám dórendi túbir formaları arqalı ańlatıladı: oqı, ter, jıyna, isle, aqla hám t.b. Túp dáreje feyilleri basqa dáreje túrleriniń jasalıwı ushın tiykar boladı.
Ózlik dáreje. Ózlik dáreje feyili islewshiniń is-háreketiniń ózine qaratılǵanın bildiredi, yaǵnıy is-háreket islewshiniń ózi tárepinen iske asadı. Mısalı: juwındı, kiyindi, awqatlandı hám t.b. Ózlik dáreje morfologiyalıq usıl menen jasalǵanda, óziniń arnawlı qosımtalarına iye boladı. Ol tiykarınan tómendegidey affikslerdiń járdeminde jasaladı:
-ın//-in, -n affiksı kórindi, kiyindi, tarandı hám t.b.
-ıl//-il, -l affiksı kerildi, burıldı, jazıldı, súyretildi hám t.b.