Берда3 атында2ы №ара3алпа3 М1млекетлик университети

e. Экологиялы3 проблемалар, оларды шеши7ди4 жоллары.

Адамны4 жаса7ыны4 т1бияттан, т1бият орталы2ынан барлы3 бас3ышларында болады. Бира3 тура3лы 5згерислерге ушырайды. Бир т1рептен, ж1мийетти4 5ндири7ши к6шлерини4 ра7ажланы7ына 3арай адам жаса7ыны4 т1бийий орталы2ы менен 5з-ара 3атнасы3ларыны4, екинши т1рептен, т1бият пенен д6зили7ине 3арай, адам т1биятты4 тосаттан бол2ан 317ип 31терлеринен 5з 3ор2аны7шылы2ын к6шейтти.

Соны4 менен бирге адам хызметине 6зликсиз ке4ейип баратыр2ан т1бият процесслерини4, 3убылысларыны4 81м затларыны4 дизбеги ж1мийетти 3оршап тур2ан т1бият д6ньясы менен к5п т6рли жа3ын байланыслар2а 5теди. Мысалы` кейинги t00 жыл ишинде адамны4 3атнасы7ы менен жерди 3аплап тур2ан то2айларыны4 w/e б5леги жо3 етилди. Кейинги q00 жыл ишинде адамзат энергетикалы3 ресурсларды мы4 есеге к5бейтти.
*1зирги заман 5ндириси т1бияттан затларды4 q00 т6рин тек e-r т6рин 2ана пайдаланады, ал oy т6рин т1биятты з181рлейту2ын затлар 81м 3алды3лар т6ринде 3айтарып береди.
Н1тийжеде биосфераны4 тазаланы7ы 1де7ир т5менлейди 81м жерди4 д5герегинде 6глекислый газды4 3атламы д6зилди, климат 3олайсыз д1режеде 5згери7 317ипин ту7дырады. Кислородты4 балансыны4 бузылы7 317пи т5менги стротосферасында озоп экраныны4 3ыйра7 317пи пайда болады. Д6ньяны4 океанны4 патасланы7ы к6шейди.
Буларды4 81ммеси 1де7ир д1режеде адамны4 ден са7лы2ыны4 т5менле7ине, оларды4 мийнетлерини4 5нимлигине 1м искерлигин творчестволы3 активлигине керит1ирин тийгизди.
Алымларды4 изертле7и бойынша фонаны4 барлы2ы болып q0 ряд радация2а к5терили7и 81р бир жа4а 17ладта y млн н1силлетен ж6д1 бол2ан адамлар 3атарына алып келеди. Адамны4 хызметини4 н1тийжесинде 1сиресе кейинги он жыллы3ларда т1биятта 8ай7анлар менен 5симликлерди4 к5плеген т6рлерини4 жо2аалып кети7ине алып келеди. Бул экологиялы3 проблемаларды4 е4 жайы7ына алып келди. Со42ы жыллар ишинде илимий- технологиялы3 революцияны4 ра7ажланы7ы н1тийжесинде адамзатты4 турмысында бурын болма2ан прогрессивлик 5згери7лерди4 болы7ына алып келди. Соны4 менен бирге экологиялы3 проблемаларды4 ана2урлым шийелениси7ине т1сирин тийгизди. Бул проблема п6ткил адамзатты ойландырма3та. Бул проблеманы4 м1нисин, характерин а3ыбетлерин т6сини7 ушын оны ма3сетке му7апы3 шеши7 ушын ж1мийетлик ра7ажланы7ды4 81знрги 5ндиристи4 илимий-техникалы3 81м м1дений прогрессти4 5си7ини4 к6т1 улы7ма процесслери менен байланыста, конкрет социаллы3 шараятта 3атнас жаса7 керек. Бул 3атнас теориялы3 81м практикалы3 к5з-3арастан а3ыллы3 позициясын исенимли пикир билдири7ге, илимий жа3тан д1лийлленген 81рекетти4 ба2дарын ислеп шы2ы72а к5мек береди. Экологиялы3 проблема 81зирги 7а3ытта глобаллы3 улы7ма адамзатлы3 характерге ийе. Б6гинги адамзат алдында еки тийкар2ы 317ип-ядро урысы н1тийжесинде 3ыйра7 317ипи, 5з жаса7ыны4 т1биий базисини4 с5зсиз 3ыйралы7 317ипи турыпты. Экологиялы3 м1селе планетарлы3 характерге ийе. Соны4 ушын адамзат 5зини4 жасап 3алы7ы ушын биргелкте, 2алабалы3 халы3 аралы3 бирге ислеси7 ар3алы бир келисимли идеялы3 ба2дарды ислеп шы2ы72а умтылы7ы тийис. Бул ба2дар барлы3 ж1мийетлик характерлерге барлы3 еллерге 81м планеталы3 барлы3 еллерине 81м регионларына жу7ап бери7и тийис. Усы ба2дарда кейинг жыллары к5плеген унамлы ислер исленди. Д1слепки практикалы3 шешимлерге жол ашылды, к6т1 18мийетли 86кимет аралы3 (келисимлер) 3оршап тур2ан орталы3ты 3ор2а7 бойынша келисимлер д6зилди, автокретик халы3 аралы3 ш5лкемлерди4, илимий м1кемелерди4 хызметини4 к5леми ке4ейди, к5плеген бас3а 5згерислер 1мелге асырылды. Демек, халы3 аралы3 бирге ислеси7ди4 идеялы3 платформасы д6зиле баслады. @алабалы3 экологиялы3 проблемаларды шеши7 81р 3ыйлы еллер 81м халы3ларды4 бир тегис емес ра7ажланы7 жа2дайларнда 5тип атыр. Буларды есап3а алмай турып 2алабалы3 проблемаларды шеши7 м6мкин емес.
Экологиялы3 ра7ажланы7ды т1мийинле7 дегенде 3оршап тур2ан орталы3ты адамны4 м1плеине бола рациональ т6рде 3айта д6зи7ди билемиз. Экология (грекше-6й, тура3 жай, м1кан, жаса7 м1каны, с5з, билим, илим- организмлерди4 орталы3 пенен оларды4 жаса7ыны4 5з-ара 3атнасы3лары 8а33ында илим. Организм дегенимизде жерде жасайту2ын барлы3 тири ма3лу3ларды т6синемиз. Ол затлы3 алмасы7ы 81м 5зине 3абыл ети7 у3ыплылы2ын билемиз. Бул термин qiti жыл американ жазы7шысы Торо 3олланды. О2ан илимий мазмун Берген qiyy жылы Геккель берди. Оны4 т6синигине, экология т1биятты экономла7 8а33ында илим деп белгиледи.