Берда3 атында2ы №ара3алпа3 М1млекетлик университети

3.XVIII 1сир Француз философиясы 81м оны4 тийкар2ы идеялары

XVIII 1сир ой тарийхында билимлендири7 д17ири деп аталады. Бул д17ирде еркинлик тикленди, илим 81м искусство ра7ажланады.

XVIII 1сирде:
1) илимни4 практика менен байланысы к6шейли,
2) метафизиканы критикала72а 5тти. Оларды4 байра2ында еки н1рсе жазылды, булар илим 81м прогресс.
!сиресе француз материалистлери прогрессивлик буржуазиялы3 топарларды4 м1пин билдиреди, онда2ы буржуазиялы3 революция идеологиялы3 жа3тан тийкарла7да 6лкен роль ат3арды. Оны4 ра7ажланы7ына тос3ынлы3 етету2ын а2ымлар2а 3арсы г6рести, механистлик материализмди е4 жо3ар2ы д1режеге к5терди 81м ра7ажландырды.
Француз материализмини4 ата3лы 71иллерине:
Ламетри Жюльен Офре де (1709-1751 жж)
Гельвеций Клод Адриан (1715-1771 жж).
Дидро Дени (1713-1784 жж)
Гольбах Поль Анри (1723-1789 жж). 8.т.б.
Ламетри Жольен Офре де (1709-1751 жж). Франц.фил-ф мат-ист, врач. Ол д6ньяны созыл2ан к5риниси, ишки жа3тан актибирек езилету2ын материаллы3 субстанцияны4 формасы ретинде 3арады, ол шекленбейту2ын 5симлик 81м 8ай7анат д6ньясы 21зийнеси (о2ан адамда киреди). Ойла7 процесси тек адам2а т1н, оны4 3урамалы ш5лкемлеси7ини4 н1тийжесин к5рсетеди.
Ламетри сези7ди4 81м ойла7шылы3ты4 ролин т6синди, оларды4 тийкарында пайда бол2ан т6синиклердиде салыстыры7 81м бирлестири7 м6мкин.
Ламетри-механизмни4 71кили. Тарийхый ра7ажланы7ды4 бас себеплерине е4 ата3лы илимпазларды4 искерлиги, билимлендири7, билимлендирилген абсолютизмни4 т1рептары болды. Халы3 массасы ушын диний исенимди са3ла7 з1р6рлигин 3ойды.
Оны4 тийкар2ы шы2армаларына: “Адам-машина” (17147).
”Эпикур системасы”( 1750 жж). 8.т.б.
Гельвецкий Клад Адриан (1715-1771 жж). Француз мат-ст. Оны4 фил-ны4 тийкарын сексуализм 3урайды. Оны4 пикири бойынша объектив т6рде жасайту2ын материя сези7лерди4 ж1рдеми менен билип алынады. Ол ойла7ды 1пи7айы т6синдирди, оны сези7лерди4 бирлестирил7и деп т6синди. Ол адамзат характерин т1рбияла7да ж1мийетлик орталы3ты4 ролин атап 5тти. Оны4 пикири бойынша ж1мийетлик ра7ажланы7да белгиле7ши ролди адам санасы 81м интасы 6лкен 18мийетке ийе.
Гольбах Поль Анри (1723-1789 жж). Француз философ-материалист, немец бароны. Оны4 баслы шы2армасы: “Т1бият системасы” (1770 жж), ”Христианшылы3ты 1шкарала7” (1761 ж)”, ”А3ыл дереги” .
Ол Берклиди4 т1лийматын критикалады. Оны4 пикиринше, материя-бул бизи4 сезимлеримизге т1сир етету2ын барлы3 н1рселер, ол 5згермейту2ын 81м б5линбейту2ын атомлардан турады, оларды4 31сийетлери-уза3лы3, салма3, фигура, 5ткизбе7шилик. *1рекет сондай-а3 материяны4 атрибуты. Оны денелерди4 ке4исликтен 1пи7айы алмасы7ы, деп 3арады. Оны4 т6синигинше, адам-т1биятты4 нызамларына ба2ын2ан оны4 б5леги. Детерминизмди 3ор2ап, соны4 менен бирге себеплиликти механистлик ма2анада т6синди. Ол ж1мийетке к5з-3арасында идиалист болды. Тарийхта шеши7ши рольди нызам шы2ары7шылар хызыметине берди. Билимлендири7де адамларды4 азат болы7ыны4 жолын изледи. %з т1биятын билме7шилик адамзатты 3уллы33а т6сиреди 81м 86киметти4 3урбаны болады ра7ажланып атыр2ан буржуазиялы3 ж1мийетти4 а3ыл патшасыны4 орна7ы деп т6синдиреди.
Дидро Дени (1713-1784 жж) француз. фил. билим тараты7шы, жазы7шы, искусство критиги. Т1биятты механистлик материалистлик т6сини7де Ламетри 81м Гольбахты4 пикирлерине 3осылады. Диалектиканы4 айрым элементлерин, идеяларын материя менен 81рекетти4 байланыслары, т1биятта болату2ын процессдеги байланысларды, бас3а т1бийий формаларды4 байланысын 3осты. Сезимлерди4 спец-лы3 мазмуны, к5рсетеди. Ол материяны4 улы7малы3 сезимталлы2ы ту7ралы ойды шешеди.
Били7 теориясында Дидро идеалистлерди4 ойла7 8а33ында2ы т6синиги жо33а шы3арады. Ол фил..яны4 тийкар2ы м1селесин мат.стлик ру7хта шешеди. Материя бул субстанция я2ный барлы3 н1рселерди4 а3ыры себепшиси материя м14ги жасайды 81м жаса7ы ушын 8еш 3андай себепшиге з1р6р емес. *рекет материяны4 ажыралмайту2ын бир б5леги.