Be a part of international confrence

 
www.econferenceglobe.com
THE TRACE OF THE FRENCH CLASSICISM ON THE WORLD 
LITERATURE 
Holmuradova Zebiniso Shavkatovna 
Senior teacher of Samarkand State Institute of Foreign Languages 
Abstract. The present article demonstrates the influence of the French classicism on the world 
literature as well as analyzes literary regulations of the works of that epoch. 
Key words: literary work, poetry, classicism, shape, content, regulation, to criticize. 
Франкофон адабиѐти – француз тилида ѐзилган асарлар 
ҳ
исобланади. Бугунги жа
ҳ
он 
адабиѐтида франкофон адабиѐти му
ҳ
им ўринни 
қ
амраб олган. Мисол учун, Бельгия, Канада 
ва Швейцария давлатларида франкофон адабиѐти кенг ривожланган. Бунга албатта, 
тарихий омиллар катта роль ўйнади [1]. Худди шундай, Африкада француз тилида ѐзилган 
матнлар 
ҳ
ам мустамлакачиллик адабиѐти аталади. Франкофон адабиѐтининг ривожи 
Франциянинг колонияларида франкофонлар сони ва уларнинг тилига бо
ғ
ланган 
ҳ
олда 
ривожланган. “Франкофон” термини 19 асрнинг охирида пайдо бўлган ва француз тилида 
сўзлайдиган инсонларни назарда тутган. 20 асрнинг биринчи яримида дунѐда француз 
тилида ѐзадиган муаллифларнинг Ассоциацияси шаклланди (Adelf). 
Кейинро
қ
эса, франкофон адабиѐти ва француз адабиѐтининг ўртасидаги фар
қ
ловчи 
белгилар пайдо бўлган ва иккала адабиѐтининг фар
қ
и ало
ҳ
ида илмий асарларда намоѐн 
этилган. Мисол учун, 1960 йилда Морис Бемоль «20 асрнинг француз тилидаги адабиѐтнинг 
ани
қ
лаш» номли монографияси чоп этилди.
Франкофон адабиѐтининг тарихи уч асосий бос
қ
ичдан иборат. Биринчи бос
қ
ич пайдо 
бўлишига Квебекда илк бор шаклланган колониялар замин яратган. Бу ерда 
франкофонлар Франциядан кўчиб келган му
ҳ
ожирлар эди. Уларнинг тили адабий француз 
тилидан деярли фар
қ
қ
илмасди. Улар ва ма
ҳ
аллий аборигенлар ўртасидаги муло
қ
от 
ҳ
ам 
адабий тилнинг ривожига таъсир 
қ
илмасди. Муаллифлар ўзларини француз эканлигини 
ҳ
ис 
қ
иларди ва ѐзган асарларини француз адабиѐтига оид эканлигини таъкидлашарди. 
Уларнинг асарлари мазмуни кўпро
қ
қ
очиш ва сургун мавзуларни 
қ
амраб оларди. Баъзи 
китоблар янги майдонларнинг ва ма
ҳ
аллий аборигенларнинг этнографик ва жу
ғ
рофий 
тад
қ
и
қ
отларига ба
ғ
ишланган эди. Мисол учун Жозеф Франсуа Лафито томонидан ѐзилган 
«Ёввойи америкаликларнинг истаклари» мавзуидаги асарни келтириш мумкин. 
Ўтган асрнинг яримида франкофон жамоавий радио Уюшмаси пайдо бўлди. Радио 
айнан франкофон адабиѐтнинг муаммоларига ба
ғ
ишланган эди.
17 асрдан француз адабиѐти ўзгача ривожланиш даврини намоѐн 
қ
илган. Бунга 
тарих ва мамлакатдаги социал-тарихий а
ҳ
воли катта роль ўйнади. Бу даврда Франция 
бутун жа
ҳ
онда цивилизация маркази сифатида намойиш 
қ
илинди. Буржуазия ва 
аристократия 
ҳ
амда уларнинг 
ҳ
окимият учун кураши кўплаб француз бадиий асарларда 
тасвирланган. Уларнинг 
ҳ
укмронликка бўлган 
ҳ
ирси Мольернинг комедияларида ўз 
аксини топган.
1632 йилда Францияда илк газета чоп этилди. Кейинро
қ
эса, француз адабиѐтини 
кузатиш учун Француз Академияси шаклланди. Адабиѐтда француз 
ҳ
аѐти, инсоннинг 

---

213
хул
қ
и, манти
қ
и доирасида кўплаб асарлар пайдо бўлган. Бадиий принциплар ва шеърий 
ижод ривожнинг чў
ққ
исига етиб борган. 17 асрда француз адабиѐти классицизм давридаги 
адабиѐт деб номланди. Бу даврда йирик француз миллий адабиѐти шаклланди ва бутун 
жа
ҳ
он адабиѐтига ўз таъсирини ўтказди.
Адабиѐт назарияси ва тан
қ
идчилиги классицизм даврида интенсив равишда 
ривожланган. Бу борада, кўплаб рисола, илмий трактат, бадиий памфлет ва пародиялар 
ѐзилган. Бу даврда ѐзилган 
ҳ
ар бир бадиий асар тан
қ
идчилар томонидан чу
қ
ур му
ҳ
окама 
қ
илинарди. Классицизм адабиѐти кўплаб антик давридаги шеърий жанрга асосланади. 
Классицизм назарияси ва амалиѐти ўртасида 
қ
андайдир 
қ
арама-
қ
аршилик кузатилган [2].
17 асрдаги Европа адабиѐтидек, француз адабиѐти турли йўналишлар ва бадиий 
тизимларни намоѐн 
қ
илган. Жанрларнинг кенглиги айни
қ
са 17 асрнинг биринчи 
яримлигида кузатилади ва бадиий ѐр
қ
инлик билан ажралиб туради. Образларнинг 
индивидуаллиги субъектив шеърий шакллар ѐрдамида яратилган. Аста-секин бадиий 
йўналишлар ўртасидаги фар
қ
лар намоѐн бўлиб, йўналишлар ва жанрлар бир биридан 
ажралиб, таснифланади. Классицизмга оид француз адабиѐти кўпро
қ
фалсафий 
йўналишлар билан бо
ғ
ли
қ
лиги учун бадиий асарларнинг мазмуни турли 
ғ
ояларга 
асосланарди.
Классицизмнинг фалсафий йўналишининг асосий вакили Рене Декарт (1596-1650) 
ҳ
исобланади. Дин вакиллари томонидан таъ
қ
ибланган кейин Декарт Францияни ташлаб 
чи
қ
иб кетишга мажбур бўлади ва ўзга юртда вафот этади. 17 асрнинг охирида унинг 
фалсафий назарияси университетларда маъруза матнида ў
қ
итилишига рухсат этилди. Бу, 
ўз навбатда, унинг издошлари пайдо бўлишига замин яратди; улар мазкур фалсафий 
назариясини ва унинг адабиѐтга бўлган таъсирини тад
қ
и
қ
қ
ила бошлади.
Ренессанс давридаги анъаналарини давом эттириб, Декарт ва рационалистик 
фалсафанинг вакиллари фалсафанинг марказида асос сифатида кузатувлар ва тажрибани 
эмас, балки а
қ
л ва идрокни кўриб чи
қ
ади. Улар фалсафада 
ҳ
ам, адабиѐтда 
ҳ
ам дунѐнинг 
манзараси а
қ
л 
қ
абул 
қ
иладиган 
ҳ
а
қ
и
қ
атлар мажмуасида акс этилишини ало
ҳ
ида таъкидлаб 
ўтади. А
қ
л илм-фан ва санъатнинг энг баланд мезонидир, чунки а
қ
л ва идрок ѐрдамида 
инсон адабиѐтда ва санъатда реал ва ру
ҳ
ий дунѐнинг 
қ
онуниятларини ўрганади. 
Рационализм инсоннинг иккита 
қ
арама-
қ
арши табиати мавжудлигини исбот 
қ
илган: 
«олий», яъни, ило
ҳ
ий мазмун – Худо томонидан берилади ва «паст» - моддий мазмун, яъни 
ҳ
иссиѐтлар ва э
ҳ
тирос. Мана шундай оппозитивлик: а
қ
л ва 
ҳ
иссиѐтлар ўртасидаги кураш 
француз классицизм адабиѐтида акс эттирган ва француз трагедиясининг драматик 
тў
қ
нашувига асос солган. 
Шундай 
қ
илиб, рационалистик фалсафанинг асосий тамойиллари классицизм 
эстетикасининг мазмунини белгилаб берган. Адабиѐтда жорий этилган 
ҳ
аѐт 
ҳ
одисалари а
қ
л 
ѐрдамида 
қ
абул 
қ
илинади. Шунинг учун, асар сюжети “мен” томонидан эмас, умуман 
олганда, инсон томонидан кузатилади ва тасвирланади. Классицизм йўналишлари кўпро
қ
драматик, субъектив ва лирик йўналишларида намоѐн бўлган. Шахсий лирика, ўз 
навбатда, чу
қ
ур 
ҳ
иссиѐтлар ва бошдан кечиришларга асосланади. Классицизм доирасидаги 
лирик жанрида ѐзилган тантанавор 
қ
асида (ода), сатирик асарлар ва фош 
қ
иладиган 
масаллар кенг тар
қ
алан эди.
Рационалистик тамойил шеърий шаклга 
ҳ
ам ўз таъсирини ўтказиб, унинг манти
қ
ий 
қ
атти
қ
куйлик ва композицион уй
ғ
унликка асос солган. Бундай шеърий шакл 
ҳ
одисаларнинг бо
ғ
ли
қ
лиги, шеърий услубнинг равшанлиги ва тил воситаларнинг ани
қ
лиги 
билан ажратиб турарди. 
Меъѐр, мутаносиблик ва симметрия тушунчалари классицизм давридаги адабиѐтида 
кенг тар
қ
алган эди, чунки мазкур тарихий даврдаги фикрлаш услубига математик ѐндашув 
хос эди. 
Ҳ
ар бир бадиий жанр ўзига хос 
қ
оида, шакл ва услубни намоѐн этади. Жанрларнинг 

---

214
аралашиши тан
қ
ид 
қ
илинар эди. Классицизм йўналиши кўпро
қ
антик мазмунга таяниб, 
афсонавий ва тарихий 
қ
а
ҳ
рамонларни тасвирларди.
17 асрнинг биринчи чораги классицизм поэтикасининг ривожи билан ажратилади. 
Мазкур со
ҳ
ага Франсуа Малерб (Francois Malherbe, 1555-1628) катта 
ҳ
исса 
қ
ўшган. Унинг 
ода ва станслари 
қ
ирол оиласи аъзоларига, сонет ва мунгли лирик шъерлари эса, дўстлари 
ва адабий тан
қ
идчиларга ба
ғ
ишланган эди. Малербнинг иш
қ
ий лирикаси 
ҳ
ис-туй
ғ
удан 
а
қ
лнинг устунлиги билан ажралиб туради. Умуман олганда, Малербнинг классицизм 
лирикасида 
қ
олдирган изи мазкур йўналишдаги бош
қ
а назариячилардан кўра каттаро
қ
бўлган.
Малерб образликка 
қ
арши чи
қ
иб, метафоралар ва афсонавий исмларга тан
қ
идий 
қ
араган. Шоир француз адабиѐти турли архаик сўзлар, лотин ва грек ўзлашма сўз ва 
иборалардан фори
ғ
қ
илинишига катта 
ҳ
исса 
қ
ўшган. Унинг шеърий асарларида ўша 
даврдаги Франциянинг тил ва маданияти ўз аксини топган. Малерб илк бор француз 
поэтикасининг 
қ
онуниятларини ишлаб чи
қ
ади. Шунингдек, цезуранинг (шеъриятда 
такрорланиб келувчи паузанинг ало
ҳ
ида ўрни) ани
қ
ўрни 
ҳ
амда ибораларнинг 
қ
исмларини 
бир сатрдан бош
қ
а сатрга ўтказмаслиги классицизм поэтикасига тадби
қ
этилди. 
Кейинчалик унинг поэтик 
қ
онуниятлари бош
қ
а Европа давлатларида 
ҳ
ам 
қ
абул 
қ
илинди. 
Классицизмнинг кейинги бос
қ
ичи 1630-1650 йилларда шаклланди ва кўпро
қ
драматик мазмундаги асарлар, шунингдек, трагедияларда намоѐн бўлди. Айнан драматик 
мазмундаги асарларда ижтимоий 
ҳ
аѐтининг муаммолари ва салбий томонлари ўз 
ифодасини топган. Корнель француз адабиѐтига 
қ
ўйган 
қ
адами трагедия жанрини асосий 
қ
илиб белгилаган. Шу йўсинда, 17 асрда Францияда миллий театр шаклланди ва француз 
маданиятининг му
ҳ
им 
қ
исмига айланди. Парижда илк бор Корнель пьеса ва 
трагедияларини са
ҳ
налаштирган доимий театр гуру
ҳ
лари яратилди. 
Адабиѐтлар: 
1.
Найденова Н.С. «Мировая литература» на французском языке как феномен 
трансграничной художественной словесности. // Известия РАН. Серия литературы и 
языка, 2013. – том 72. - № 1. – С. 52-57. 
2.
2.http://encyclopedia.mil.ru/encyclopedia/history/more.htm?id=11068671@cmsArticle 

---

5th Global Congress on Contemporary Sciences & Advancements 
Hosted from Singapore 
10th May 2021