Bayonlar totlam I

D arsn in g  m aqsadi.  0 ‘quvchilarga  m atnn in g  qisqacha  m azm unini 
tu sh u n tirish   yo‘llarini  ko‘rsatish.
D arsn in g  borishi.
I.  0 ‘qituvchi  yozuvchi  insonning  tabiatga  bo‘lgan  m uhabbati  haqida 
gapirib,  Z.A ’lam ning  so‘zlaridan  nam una  kcltiradi:  -  
«Dehqon  tog'dagi 
daraxtlarni  kesib  uy  qurdiribdi  Daraxtlarning  ancha-munchasini 
bozorda  pullabdi.  Ammo  ularning  o'rniga  daraxt  ekmabdi.  Insonlar 
hayotida  daraxt  zarurligini  bilmabdi.  Sizlar  daraxt/ar  inson  uchun 
foydali  ekanligini  bilasizmi?  Mana,  uning  ertagini  eshiting  va  xulosa 
chiqaring.  Dehqon  daraxtni  ko'paytirib,  uni  parvarishlab  nimaga 
erishdi?»
II.  E rtak   o‘qiladi.
0 ‘qituvchi  erta k n i  ifodali  o‘qiydi  va  uning  m azm unini  tah lil  qiladi.
T ahlildan  so‘ng: 
«Matnning qaysi jo yi sizni tashvishga soldi?»
 degan 
savol  beradi.
0 ‘q u vchilar  savolga  turlicha  javob  beradilar.  0 ‘qituvchi  jav o b larn i 
eshitib: 
«Dehqon  soyga  suvni  keltirish  yo'lini  topmasa,  bolalari  och 
qoladi»,  deb  tushuntirishi kerak.
0 ‘qituvchi: 
«O ylab,  quyidagi savolga ja vo b   bering.  Suvni  keltirish 
yo 'lini  topib  inson  nimalarga  erishdi?  Demak,  suv,  daraxt/ar  bizning 
boyligimiz  ekan.  Ularni  tejab  ishlatish,  asrash  kerak.  Tabiatni  seving 
va  asrang».
S hundan  keyin  tabiatni  sevish  va  asrash  haqida  bayon  yozish 
k erak lig i  aytiladi.  B uning uchun  ertakni  to‘liq  hikoya  qilish  sh art  em as. 
U ni  q isq artirib   bayon  qilam iz.
-  
Asosan  nimani  bayon qilish  kerak?
  -   degan  savol  beriladi.
0 ‘q u vchilar  birin-ketin  sanaydilar: 
suv  yo'q;  dehqon  su v  topish
uchun yordam ga  muhtoj edi;  dehqon soy  va qordan yordam  so'rabdi.
—  Nim a  uchun  soy da  suv  oqmaydigan  bo'libdi?  Nega  dehqon 
daraxtlarni kesib  olgan  edi? -
 degan  savollar  beriladi.
III.  Q isq a  bayonga  tayyorgarlik.
0 ‘qituvchi  hikoyani  bo‘lim larga  bo‘lib  o‘qiydi,  so‘ngra  m uh o k am a 
qiladi.  Q isqartirilad ig an   o‘rinlarni  bclgilaydi.
B irinchi  qism da  tog‘  etagiga ko‘chib  kclgan dehqonning d a rax tlarg a 
m u nosabati  ik k ita   gap  bilan  yoritiladi.  (Q olganlari  q isq artiriladi.) 
Tog‘ 
etagiga  ko'chib  kelgan  dehqon  tog'dagi  daraxtlarni  kesib  uy  quribdi. 
Ancha-m unchasini bozorda pullabdi.
105

---

Ik k in ch i  qism da  faqat  deh q o n n in g   suv  yo‘qligini  bilib  qolgani 
ifodalanadi.  B unga  3  ta  gap  bilan  jav o b   b erish   m um kin. 
Dehqon 
bahorda  ekin  ekibdi.  Ularni  sug'orm oqchi  bo'libdi.  Qarasa  su v yo'q 
ekan.
Uchinchi  qism da  soy da  ham   suv  yo‘qligi  belgilanadi.  Q olganlari 
qisqartiriladi.  Bu  ham   ik k ita  gap  bilan  ifodalanadi. 
Dehqon soydan suv 
so'rabdi.  Soy da  ham  suv yo'q  ekan.
To‘rtinchi  qism  -   qisqartirilm aydi.  5  ta   gap  bilan  ifodalanadi.
B eshinchi  qism  -   qisqartirilm aydi.
D ehqonning  o ‘z  xatosini  to‘g‘rilash  uchun  qilgan  ishi  yoritiladi.  Bu 
to‘rtta   gap  bilan  ifodalanadi.
O ltinchi  qism da  dehqonning  hayoti  ikkita  gap  bilan  ifodalanadi: 
«Dehqon  ekinini  sug'oribdi.  Bola-chaqalari  bilan  yaxshi  hayot 
kechiribdi».
  0 ‘qituvchi  yozuv  taxtasidagi  rejani  ochadi.  R eja  bandlari 
to‘g ‘risiga  beshta  gap  bilan javob  berish  kerakligi  yoziladi.
Shu  usulda  ish  olib borilganda  bayon  hajm i  uncha  katta  bo‘lmaydi: