Bayjanova Charosningning Hozirgi o‘zbek adabiy tili fanidan tayyorlagan kurs ishi Mavzu: O’zbek adabiy tilining shakllanishida arabcha so’zlarning o’rni

Bayjanova Charosningning Hozirgi o‘zbek adabiy tili fanidan tayyorlagan kurs ishi
Mavzu: O’zbek adabiy tilining shakllanishida arabcha so’zlarning o’rni
REJA:
I. Kirish.
1. O’zbek adabiy tilining shakllanish omillari.
II. Asosiy qism.

1. 
   O’zbek adabiy tiliga arabcha so’zlarning kirib kelishi.
   
2. 
   O’zbek adabiyoti nomoyondalari asarlarida arabcha so’zlarning o’rni.
   

III. Xulosa

1. 
   XX asrda alifbodagi “madaniy inqilob”.
   

Yer yuzida yashayotgan barcha xalqlar to`satdan yoki tasodifan paydo bo`lgan emas. Bir guruh xalqlar o`zlarining etnik nomlarini asrlar osha saqlab kеlishgan, boshqalari esa, o`zga bir toifalar tarkibida hayot kеchirgan. O`zbеk xalqi asrlar osha skif, xun, qadimgi turkiy davrlarda tarixan shakllangan bir guruh turkiy qabilalar asosida tashkil topgan. O`zbеk tili o`zining fonеtik tuzilishi, grammatik qurilishi va lug`at tarkibiga ko`ra boshqa turkiy tillar bilan o’xshash va farqli xususiyatlarga va u tillardan farq qiladigan o`ziga xos bеlgilariga ega. O`zbеk tili bilan boshqa turkiy tillar o`rtasidagi o`xshashlik hamda noo`xshashliklar ularning lug`at tarkibida ham mavjuddir.O`zbеk tilida boshqa turkiy tillarga xos xususiyatlar bilan birga turkiy bo`lmagan tillarda so`zlashuvchi etnik unsurlarning ta'siri ham kuzatiladi.O`zbеk adabiy tilining lug`at tarkibidagi so`zlar tarixiy shakllanishi jihatidan faqat turkiy tillarga xos bo`lmay, balki fors-tojik, arab, mo`g`ul, rus, uyg`ur tillari orqali kirib o`zlashtirilgan so`zlardan iboratdir. Ayrim o`zlashgan so`zlar tilimizga shu darajada singib kеtganki, ularning qaysi tildan kirib o`zlashganini aniqlash juda qiyin. Masalan: o`zbеk tilidagi lab, navkar, gul, shoti, imlo, fе'l, sinf, idora, dars, shisha, astoydil kabi so`zlar.O`zbеk adabiy tili tarixi lug`at tarkibidagi o`zlashtirilgan so`zlarni taxminan quyidagicha guruhlarga bo`lish mumkin: 1. Tojikcha so`zlar. 2. Arabcha so`zlar. 3. Mo`g`ulcha so`zlar. 4. Xitoycha so`zlar. 5. Ruscha-еvropacha so`zlar.
Eski oʻzbek tili qadimgi turkiy tilning bevosita davomi va hozirgi oʻzbek tilining asosi hisoblanadi. Ayrim ilmiy manbalarda „chigʻatoy tili“ deb ham ataladi, ammo eski oʻzbek tilining Chigʻatoyga, moʻgʻullarga hech qanday aloqasi yoʻq, buning ustiga oʻsha davr yozuvchi va shoirlari oʻz tillarini turkiy (til) deb nomlaganlar. Qarluq, oʻgʻuz, qipchoq guruhlariga mansub turkiy tillar oʻrtasidagi mintaqaviy variantlashuv (oʻzgarishlar) va jadal, samarali aloqamunosabatlar tufayli kelib chiqqan turli lahjaviy shakllarni oʻz ichiga olgan eski oʻzbek tili umumlahjaviy (barcha lahjalar uchun umumiy) xususiyatga ega boʻladi. Bu xususiyat koʻplab arabcha, forscha oʻzlashmalar, shuningdek, arab grafikasining qoʻllanishi oqibatida yanada chuqurlashadi, murakkablashadi. Buning natijasida eski oʻzbek tilidagi asarlar Bosfordan Oltoy va Hindistongacha choʻzilgan hududda yashovchi turkiyzabon xalqlar tomonidan keng oʻqiladigan boʻlgan. Shuni aytish kerakki, arabcha, forscha soʻz va iboralarning koʻplab qoʻllanishi va uslubiy vositalar sababli kitobiy til jonli tildan jiddiy farq qilgan. Yozma adabiyotning kam tarqalganligi tufayli lahja xususiyatlari saqlanib qolgan. Bunday xususiyatlar adabiy asarlarda ham maʼlum darajada oʻz aksini topgan. Fargʻona va Movarounnahrda yozilgan adabiy asarlar tili bilan Xorazmda yozilgan adabiy asarlar tili oʻrtasida maʼlum lahjaviy farqlar sezilib turgan.
Eski oʻzbek tili alifbosi arab-fors alifbosiga asoslangan boʻlib, Kona Yëziq (eski yozuv) deb atalgan.