Baxtiyor mengliyev



Download 1,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/227
Sana31.10.2020
Hajmi1,62 Mb.
#50920
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   227
Bog'liq
B.Mengliyev-Hozirgi o‘zbek tili (darslik)

Mantiqiy mushohada uchun 
Quyidagi gaplarda nima ifodalanmaganligi uchun ular 
mazmuni qarama-qarshi? 
Jo‘shqin ...... semiz 
Jo‘shqin ...... oriq 
Jo‘shqin ...... baland 
Jo‘shqin ...... past 
Jo‘shqin ...... chaqqon 
Jo‘shqin ...... sust 
Jo‘shqin ...... bilimli 
Jo‘shqin ...... bilimsiz 
 
2.UMIS  va  AHVO  tushunchalari.  Dialektika  (narsa  va 
hodisalarni  qiyoslab,  umumlashma  xulosa  chiqaradigan  falsafiy 
ta’limot)  har  qanday  o‘rganish  manbayida,  borliqdagi  har  bir 
narsada ikki jihat borligini ta’kidlaydi va uni quyidagi ikki tomonli 
tushunchalar asosida sistemalashtiradi: 
umumiylik – alohidalik; 
mohiyat – hodisa; 
imkoniyat – voqelik;  
sabab – oqibat. 
11


Birinchi  jihat  (uni  tegishli  tushunchalarning  bosh  harflari 
asosida  qisqacha  UMIS  deb  ataymiz)  narsalarning  sezgi  a’zolari 
asosida  his  etilmaydigan,  aql  bilan  idrok  qilinadigan  substansiyasi 
(mohiyati)dir.  Ikkinchi  jihat  esa  (AHVO  –  alohidalik,  hodisa, 
voqelik, oqibat) UMISning voqelanishi, yuzaga chiqishi, namoyon 
bo‘lishi  bo‘lib,  uni  tadqiqotchi,  o‘rganuvchi  kishi  sezgi  a’zolari 
yordamida  his  qila  oladi.  Masalan,  yuqoridagi  hikoyatda  ko‘zi 
ojizlar aniqlagan jihatning har biri alohidalik bo‘lsa, orifning bilimi 
umumiylikdir.  Obrazli  qilib  aytganda,  ko‘zi  ojizlar  AHVOlarni 
aniqlashdi, orif bu AHVOlar asosida UMISni tikladi.  
UMIS  (umumiylik,  mohiyat,  imkoniyat,  sabab)  va  AHVO 
(alohidalik,  hodisa,  voqelik,  oqibat)  munosabatini  yaqqolroq 
tasavvur  qilish  uchun  hammaga  tushunarli  bo‘lgan  misolga 
murojaat qilamiz.  
Javonda  beshta  har  xil  kitob  bor  deylik,  ular  bevosita 
kuzatishda  berilgan,  kitoblarni  sezgi  a’zolari  yordamida  his  qila 
olamiz.  Lekin  ongimizda  yaxlit  “umuman  kitob”  tushunchasi 
mavjud.  U  borliqda  mavjud  emas,  ko‘rganlarimiz,  eshitganlarimiz 
asosida  ongimizda  aqliy  yo‘l  bilan  tiklangan.  Falsafada  ana  shu 
umuman  kitob”  mazmuniga  nisbatan  UMIS,  muayyan,  ko‘z 
oldimizda  turgan  kitob  mazmuniga  nisbatan  AHVO  atamasi 
qo‘llanadi.  Bevosita  kuzatishda  berilmagan  UMIS  va  sezgilar 
yordamida  his  qilish  mumkin  bo‘lgan  AHVOdan  biri  boshqasisiz 
bo‘lmaydi. Masalan, “umuman kitob” tushunchasi xususiy, yakka, 
alohida  kitoblar  haqidagi  tasavvurlardan  tiklansa,  yakka  kitob 
“umuman  kitob”ning  voqelanishi,  muayyanlashuvidir.  UMIS  va 
AHVOni  farqli  belgilari  asosida  quyidagicha  tasavvur  qilish 
mumkin (1-jadval): 
1-jadval 
UMIS 
AHVO 
Nomoddiy 
Moddiy 
Takror 
Betakror 
Chekli 
Cheksiz 
Buni quyidagicha sharhlash mumkin: 
UMIS  va  AHVO  munosabati  falsafadagi  substansiya  va 
aksidensiya,  tasavvufdagi  zot  va  tajalli  terminlari  vositasida 
12


tushuntiriladi.  Ma’lumki,  borliqdagi  har  bir  narsa  shakl  va 
mazmundan  iborat.  Lisoniy  birliklar  ham  shakl  va  mazmun 
tomonlariga  ega.  Lisoniy  birlik  shaklan  lisoniy  zot  va  mazmunan 
yondashilganda UMISga muvofiq keladi (zot va tajalli munosabati 
haqidagi  batafsil  ma’lumotni  tasavvufga  doir  ilmiy  va  badiiy 
manbalardan  olishingiz  mumkin.  Masalan,  ma’rifiy  adabiyotda 
Haq  zot,  borliq  esa  uning  tajallisi  sifatida  qaraladi.  Haq  zotining 
mazmuniy  tomoni  (mohiyati)  a’yoni  sobita  (bizningcha,  UMIS) 
deyiladi). Misollar: 

Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   227




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish