Baxtiyor mengliyev

lison 
o‘rnida 
til
 atamasi qo‘llanib, bu so‘z ko‘p 
ma’nolilik  tabiatiga  ega  bo‘lganligi  sababli  ayrim  chalkashliklarni 
keltirib chiqarar edi. Chunonchi, insonning nutq so‘zlash qobiliyati 
ham,  nutqi  ham 
til
  atamasi  bilan  yuritilar  edi.  Shu  boisdan 
tilshunoslar  falsafiy  zot  (substansiya)ning  tildagi  ko‘rinishiga 
nisbatan 
lison 
atamasini  qabul  qildilar.  Dunyodagi  biror 
21

---

tilshunoslikda  lison  va  nutq  hamda  ularning  majmuyi  o‘zbek 
tilshunosligidagidek terminologik aniqlikda ifodalanmagan.  
Fanimizda 
til,  lison,  nutq 
va  ularni  tutashtiruvchi 
me’yor 
munosabati quyidagicha tushunildi (
2-jadval
): 
2-jadval  
TIL 
LISON 
ME’YOR 
NUTQ 
 
Yuqorida  zot  (UMIS)  va  tajalli  (AHVO)ning  tildagi  aksi 
misolida  lison  va  nutqning  o‘zaro  munosabati  haqida  kirish 
mazmunida so‘z yuritildi. Quyida unga batafsil to‘xtalamiz. 
Til
  –  tafakkurni  shakllantirish  va  rivojlantirishga,  borliq 
haqidagi  bilimlarni  xotirada  qat’iy  sistema  sifatida  saqlashga, 
axborot  uzatish  va  qabul  qilishga  xizmat  qiluvchi  muhim 
(birlamchi)  ijtimoiy-ruhiy  kommunikatsiya  vositasi  bo‘lib,  u  o‘z 
ichiga lisoniy  zot (UMIS) va tajalli (AHVO)larni ham, UMISning 
AHVOga o‘tish qonuniyatlarini ham qamrab oladi.