Baxtiyor mengliyev

ot + -
chi
 umumiyligi zarrasi, 
ko‘rinishi  voqelangan.  Leksema  sememasi  esa  “shu  otdan 
anglashilgan  narsa  bilan  shug‘ullanuvchi  shaxs”  mohiyati 
ko‘rinishiga  emas,  balki  uning  toraygan,  ma’lum  bir  ixtisosni 
anglatuvchi  ko‘rinishi  holatiga  ega  bo‘lib  qolgan. 
ishchi
 
leksemasiga  qiyosan  olinadigan,  deylik, 
kitobchi
  so‘zida  so‘z 
yasash  qolipining  shakliy  tomonidan  ham,  ma’noviy  tomonidan 
ham  uzilish  kuzatilmaydi.  Yoki 
yozuvchi
  leksemasi  va 
yozuvchi 
so‘zini  qiyoslaylik.  Har  ikkala  hosila  ham 
fe’l  +  uvchi  =  shu 
fe’ldan  anglashuvchi  harakat  bilan  shug‘ullanuvchi  shaxs
 
qolipi  mahsuli.  Uni  gap  tarkibida  kuzatamiz:  1. 
Yozuvchi
  hayotni 
teranroq kuzatadi.
 2. 
Insho 
yozuvchi
 ijodkorligini namoyon qilishi 
kerak
. 
Birinchi 
gapda 
yozuvchi
 
leksemasi 
kasbni 
anglatib, 
ixtisoslashgan  ma’noga ega.  Ikkinchi  gapda  esa  leksema  muayyan 
yozish 
harakatini 
bajaruvchi 
shaxsni 
ifodalagan. 
“Adib” 
ma’nosidagi 
yozuvchi
  leksemasi  shaklan  emas,  balki  ma’noviy 
jihatdan  qolipdan  uzilgan,  ixtisoslashgan  ma’noli  leksemadir. 
Ikkinchi hosila esa ham shaklan, ham mazmunan qolipga muvofiq 
kelganligi  bois,  nutqiy  yasama  so‘z  hisoblanadi.  Leksema  hosil 
bo‘lishining  bu  usuldagi  boshqa  ko‘rinishi  sifatida  so‘zning 
atamaviy  ma’no  kasb  etishi  (
qo‘shish,  ayirish,  bo‘lish 
so‘zlar)ni 
ham ko‘rsatish mumkin. 
131

---

Ixtisoslashgan  leksemalar  leksema  hosil  bo‘lishining  eng  quyi 
darajasidir.