Baxriddinova n. M. Zaripova m. D

Oltingugurt oksidi SO
2
. Rangsiz, o’tkir hidli gaz bo’lib, uning ruxsat etilgan 
chegaraviy konsentrasiya (RECHK o’r.sut.)si 0,05 mg/ m
3
ni tashkil yetadi. Agar uning 
miqdori 0,13, 0,3 va 0,8 mg/ m
2
ni tashkil etsa, aholi o’rtasida surunkali astma kasalligi mos 
ravishda 13, 18 va 26% ga oshib ketishi mumkin. Agar atmosfera havosi tarkibida SO
2
uning 
RECHK sidan ko’proq to’planib qolsa, bronxit, o’pka yallig’lanishi, jigar-qon bosimining 
oshishiga va ko’z kasalliklariga sabab bo’ladi. CHunki havo tarkibidagi SO
2
suv bilan 

---

53 
reaksiyaga kirishib kuchsiz sulfat kislotasi hosil qiladi va u ko’zlardagi shilliq pardalarni 
qo’ydiradi. Natijada ko’z qizil rangli bo’lib qoladi. 
2. 
Uglerod oksidi SO.
Rangsiz va hidsiz gaz bo’lib, uning RECHKsi 3 mg/ m
3
ni 
tashkil yetadi. Uglerod oksidinint havoda ko’payishi natajasida organizmda gemoglobin 
kamayadi, yurak, qon tomir tizimlari buziladi, skleroz kasalligi ko’payadi, bosh aylanadi, 
yurakning ishlashi tezlashib, uyqu buziladi, kishi tajang bo’lib qoladi. Uglerod oksidi bilan 
zaharlanishning birinchi belgisi bosh og’rig’ining paydo bo’lishidir. Agar havo tarkibida SO 
dan tashqari azot oksidi ham mavjud bo’lsa, unda SO ning zaharliligi yanada oshadi. Bunday 
holatlarda SO konsentrasiyasini 1,5 marotaba kamaytirish kerak. 
3. 
Azot oksidi NO (NO, NO
2
, NO
5
, N
2
O
3
, N
2
O
4
).
Atmosfera havosiga asosan azot 
dioksidi NO
2
chiqariladi. Bu rangsiz va hidsiz zaharli gaz bo’lib, nafas olish yo’llariga kuchli 
ta’sir yetadi. Uning havodagi RECHKsi 0,04 mg/m
3
ni tashkil yetadi. 
SHaharlardagi havo tarkibidaga azot oksidi nihoyat xavfli hisoblanadi, chunki u 
chiqindi gazlar bilan reaksiyaga kirishib, fotokimyoviy tuman, ya’ni smogni vujudga keltiradi. 
Odatda turli zararli gazlar va changlardan tarkib topgan quyuk tumanlar smog deyiladi. Azot 
oksidlarining inson organizmiga ko’rsatadigan ta’siri engil yo’talning paydo bo’lishi bilan 
boshlanadi. Azot oksidlarining yuqori konsentrasiyalari ta’sirida kuchli yo’tal, bosh og’rishi va 
qo’sish paydo bo’ladi. Azot oksidlari namlik yuzaning shilliq pardalari bilan to’qnashib, azot 
kislotalari (HNO
3
va HNO
2
)ni paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Ular o’pkaga kuchli ta’sir 
yetadi. Bundan tashqari, ozon qobig’ining yemirilishi ham asosan azot oksidlari ta’sirida ro’y 
bermoqda: