Batafsil bayon etilgan



Download 1,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet160/194
Sana13.01.2022
Hajmi1,65 Mb.
#357446
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   194
Bog'liq
xronologiya va metorologiy

Chaqirim 
(chaqirmoq  so'zidan  )  -  uzunlik  o'lchov  birligi.  Qadimdan  O'rta  Osiyo  katta 
masofalarni  o'lchash  uchun  qo'llanilib  kelingan.  Qiymati  1200  qadamga  teng.  Agar  bir  qadam 
o'rtacha 0,75 m ekanligini hisobga olinsa, unda 1 chaqirim = 1200x0,75=900m=0,4 km ga teng 
bo'ladi. Biroq 19-asrning oxiri va undan keyingi vafftlarda chop etilgan adabiyotlarda 1 chaqirim 
1500 gazga, ya'ni 1500 olchinga teng ekanligi to'g'risida ham ma'lumotlar uchrab turadi. Bunda 
gaz va olchinlarning o'zaro tengligi, shuningdek, ularning 0,71 : 0,72 m ekanligi hisobga olinsa, 
unda 1 chaqirim =1500(0,71-0,72)=l,065-l,08 km bo'ladi.  
Umuman  Chor  Rossiyasining  1894  yilda  rus  o'lchov  birligiga  o'tish  to'g'risidagi 
ko'rsatmasi  chiqqan  davrgacha  1  chaqirim  =  0,9  km,ko'rsatma  chiqqandan  keyin  1  chaqirim 
=1,06-1,08 km ga teng bo'lgan. Hozirgi vaqtda esa 1 chaqirim deganda 1 km tushuniladi. 
‖O'zbekiston xalqlari tarixi‖ kitobida VII-asrda shaharlar unchalik katta emas edi, masalan, 
Afrosiyob harobalari 3,5 chaqirim (1 chaqirim -1,6 km) atrofida bo'lgan deb yozilgan. 
 
Gaz
  -1)  Uzunlik  va  masofalarni  o'lchashdagi  asosiy  o'lchov  birligi;  arshinning  o'zginasi 
O'rta Osiyoning, shu jumladan O'zbekistonning ba'zi joydarida zar deb ham  yuritilgan. Qiymati 
0,71 m deb qabul qilingan. Gaz uch xil uslda aniqlangan: 1-usulda o‘zatilgan qo'lning barmoqlar 
uchidan  yelkagacha  bo'lgan  masofa  (70-75  sm)  (birinchisi);  kukrakning  o'rtasigacha  bo'lgan 
masofa,  (80-90  sm)  (ikkinchisi);  to  ikkinchi  yelkagacha  bo'lgan  masofa  (105-110  sm) 
(uchinchisi),  2-  usulda  gazning  o'lchami  1  barmoq  =  6  arpa  doni,  1  arpa  doni-6  ishchi  otning 
yoliga tengligi  orqali aniqlanadi.  Respublikamiz hududida 1 gaz = 24 barmoq  bo'lgan;  arag bir 
barmoq  2,28  sm  bo'lsa,  1  gaz  taxminan  52,32  -54,72  sm  bo'lgan.  3  -usul  bo'yicha  gazning 
o'lchami  mushtum  (tutam)  orqali  aniqlanadi.  Bunda
 
bir  mushtum  4  barmoqqa  tengligi, 
shuningdek,  bosh  barmoqning  ko‘tarilgan  holatdagi  uzunligi  3  barmoqqa  tengligidan  yangi 
uzunlik  o'lchov  birligi  -«mushtum  ko'tarilgan  bosh  barmoq  bilan»  paydo  bo'ladi  va  u  miqdor 
jixatidan  7  barmoq  qiymatiga  teng  hisoblanadi.  Shulardan:  1  gaz  =6  mushtum  +1  mushtum 
ko'tarilgan bosh barmoq bilan = 6,4 barmoq +7 barmoq =31 barmoq. Demak; bu usulda 1 gaz 31 
barmoqqa teng ekan. Endi 1 barmoq o'rtacha 2,18 6- 2,28 sm ga tengligidan 1 gazning qiymati 
aniqlandi:  1  gaz  =  31  barmoq  =  31  x  (2,18-  2,28)  =  67,586-70,68  sm.  Gaz  qayerda  va  nima 
uchun qo'llanilishiga qarab uning qiymati har xil bo'ladi: l)Xorazmda gaz ikki xil o'lchovga ega 
bo'lgan; yer o'lchash uchun, mato o'ichash uchun, ya'ni 1 yer gazi = 49 barmoq, 1 mato gazi = 28 
barmoq ; 1 barmoq Xorazmda 2,078 sm ekanligi hisobga olinsa, 1 yer gazi =101,822 sm;l mato 
gazi = 58,184 sm ekanligi kelib chiqadi. Agar 1 barmoqni 2,18 sm ga teng deb olinsa, unda 1 yer 
gazi = 49x 2,18 = 106,82 sm; 1 mato gazi = 28x2,18 = 61,04 sm ekanligi kelib chiqadi. Shunday 
qilib,  Xorazmda  yer  o'lchash  uchun  qo'llaniladigan  gaz  106-107  sm  ga,  mato  o'lchash  uchun 
qo'llaniladigan gaz 61 sm ga teng ekan; 2) Buxoroda ham ikki xil gaz o'lchami qo'llanilgan.
 
                                                 
52
 
Zahiriddin Muhammad Bobur .‖Bobumoma‖  T. 1989. 5-50 betlar.
 
 



Download 1,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   194




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish