|
DIKTANTTI TEKSERIW HÁM ANALIZ ETIW
Oqıwshılarǵa diktant jazdırılǵannan keyin onı tekseriw, bahalaw hám náwbettegi
jazıw sabaǵında onı analiz etiw úlken tálim-tárbiyalıq áhmiyetke iye. Sebebi, oqıwshılar
diktanttı jazǵanlarınan keyin jol qoyǵan kemshiliklerin hám alǵan bahaların biliwge
qızıǵadı. Tekserilgen diktanttı belgilengen waqıtta analiz etiw menen oqıwshılardıń áne
usı tilekleri qandırıladı. Bunnan tısqarı, diktantta jol qoyǵan qáteleri tákirarlanıwınıń
aldı alınadı.
Ayırım oqıtıwshılar kún ara diktant jazdırsa da, onıń nátiyjesi menen oqıwshılardı
xabardar qılmaw jaǵdayları ushıraydı. Bunda oqıwshılar sawatlılıǵı tekserip kóriledi de,
kemshiliklerdiń aldı alınbaydı. Nátiyjede oqıwshı qaysıdur sóz yamasa gápti bir neshe
márte qáte jazıp qoyadı. Bunıń aldın alıw ushın barlıq túrdegi jazba jumıslar normasına
ámel qılıw hám waqtında tekserip, analiz qılıw maqsetke muwapıq.
Oqıwshılardıń barlıq túrdegi jazba jumısların tekseriwde jazıw hám irkilis
belgilerindegi qáteler menen bir qatarda sulıw jazıw uqıbına da itibar beriledi.
1-2-klasslarda oqıwshı qáte jazǵan sózdi sızıp, ústine durısı jazıp kórsetiledi. Irkilis
belgileri de usı tártipte durıslanadı.
3-4-klasslarda oqıwshı qáte jazǵan sózdiń astına sızıp qoyılıwı jeterli. Irkilis
belgileri qoyılmaǵan bolsa, qoyıladı, qáteleri bolsa, dúzetiledi.
Oqıwshılar jazba jumısın bahalawda tómendegi normalardan paydalanıw múmkin:
- eger oqıwshı qátesiz, sulıw jazıp, tapsırmanı sanalı orınlaǵan bolsa, onıń jumısın
úlgi sıpatında maqtap, kórgizbege qoyıladı;
- eger oqıwshı jazba jumıs hám qosımsha tapsırmalardıń tórtten úsh bólegin durıs
hám sanalı orınlasa, «4» bahası qoyıladı. Onıń qáteleri áste túsindiriledi hám onda
keyingi sapar, álbette, joqarı dárejede orınlawǵa isenim payda etiledi;
- eger oqıwshı jazıwı hám orınlawı kerek bolǵan jumıstıń yarımınan kóbiregin
durıs hám sanalı orınlasa, bunday oqıwshı menen qosımsha jumıs alıp barıladı.
1-klass oqıwshılarınıń jumısları «qanaatlandırarlı» yamasa «qanaatlandırarsız» dep
awızeki bahalanadı.
2-4-klass oqıwshılarınıń jumısları tómendegishe bahalanadı:
- eger oqıwshı tekseriw diktantın durıs hám sulıw jazǵan, biraq ayırım háriplerdi
dúzetken bolsa, keyingi sapar qátege jol qoymawı aytıp ótiledi;
- eger oqıwshı diktantta eki jazıw hám bir irkilis belgilerine tiyisli qátege jol
qoyǵan bolsa, sonday-aq, ayırım hárip túrlerin nadurıs jazıp, dúzetken bolsa, bunday
oqıwshılar menen jeke túrde jumıs alıp barıladı;
- eger oqıwshı úsh jazıw hám eki-úsh irkilis belgilerine tiyisli yamasa tórt jazıw
hám eki irkilis belgilerine tiyisli hám onnan kóp qátege jol qoyǵan bolsa, jazıw sapası
talapqa juwap bermese hám dúzetiwleri bolsa, bunday oqıwshılarǵa ámeliy járdem
beriledi.
Diktanta tómendegi qáteler esapqa alınbaydı:
14
a) oqıwshılarǵa úyretilmegen qaǵıydalar boyınsha qılınǵan qáteler;
b) gáp aqırına tochka qoyılmaǵan, biraq keyingi gáp bas hárip penen jazılsa;
d) gáp mánisin buzbaǵan halda qandayda bir sóz basqa sóz benen almastırıp
jazılsa.
Oqıwshılardıń jumısın tekseriw hám bahalaw abaylılıq penen ámelge asırılıwı
kerek. Bunıń ushın qátelerdiń sebepleri anıqlanıp, kópshilik oqıwshılar tárepinen jol
qoyılǵan qáteler ústinde islenedi. Máselen, oqıwshılar tómendegi sebeplerge kóre qáte
jazıwları múmkin:
- gáp yamasa ondaǵı qandayda bir sóz mánisin túsinbegenlerinde. Sonıń ushın
jazdırılatuǵın tekstte oqıwshılarǵa biytanıs sózler bolsa, doskaǵa jazıp kórsetiw hám
mánisin túsindiriw lazım;
- imla hám grammatika qaǵıydaların sanalı ózlestirmegenlikleri sebepli. Bul
qáteliktiń aldın alıw ushın álbette, sabaqlarda hár bir qaǵıydanıń oqıwshılar tárepinen
puxta hám bekkem ózlestiriliwine itibar beriw kerek. Bunıń ushın úyrenilgen qaǵıydaǵa
tiyisli shınıǵıwlardı orınlaw, hár bir shınıǵıwdı orınlawda olarǵa tiyisli qaǵıydanı esletip
turıw zárúr;
- imla qaǵıydaların bilse de, onı umıtıp qoyıw nátiyjesinde. Bunday qátege jol
qoymaw ushın usı qaǵıydaǵa tiyisli shınıǵıwlardan kóbirek isletiw kerek. Máselen,
«Qala atları bas hárip penen jazıladı» qaǵıydası úyrenilgennen keyin Nókis, Qońırat,
Xojeli sıyaqlı qala atları jazıp kórsetiledi. Qala atları gáp arasında kelgende de
oqıwshılar qátege jol qoyıwları múmkin.
Demek, oqıwshılardıń bilimi puxta emesligi, itibarsızlıq penen jazıwları, imla
qaǵıydaların umıtıp qoyıwları hám jazıp atırǵan sózleriniń mánisine túsinbewi
nátiyjesinde qátelerge jol qoyar eken. Bunday qátelerdiń aldın alıw ushın diktant
jazdırıwdan aldın úyrenilgen qaǵıydalarǵa sáykes hár qıylı shınıǵıwlardı orınlaw lazım.
Oqıwshılardıń kópshiligi qáte jazǵan sózler durıslanıp, doskaǵa ústin (tigine)
tárizinde jazıladı. Bul sózlerdi oqıwshılar dápterlerine kóshirip jazadı.
Jazdırılǵan tekst tekserilip, bahalanǵannan keyin gezektegi jazıw sabaǵında yamasa
sabaqtıń bir bóliminde oqıwshılar menen analiz etiledi. Analiz, qáteler ústinde islew
oqıwshılardıń sawatlılıǵın arttırıwǵa unamlı tásir etedi.
16
Do'stlaringiz bilan baham: | 
