|
Metod sózi grekshe “metodos” sózinen alınġan bolıp, “biliw hȧm izleniw jolı”,”teoriya”,”tȧlimat” sıyaqlı mȧnilerdi bildiredi. Metodika (grekshe “methodike”) qanday da bir jumıstı islew ȧmelge asırıw,orınlaw metodlarınıń,usıllardıń jıyındısı yȧki oqıtıw usılları haqqında tȧlimat bilim beriw metodları,jolları quralları haqqındaġı pȧn bolıp tabıladı.
Baslawısh klaslarda ana tilin oqıtıw metodikası pȧniniń predmeti oqıwshılarġa qaraqalpaq tilin úyretiw jolları hȧm quralların,ana tilinde durıs sóylewdi,oqıwdı,jazıwdı grammatika hȧm imlanı ózlestiriw haqqındaġı ilim.
Metodika mektep aldına qoyılġan tȧlim hȧm tȧrbiyalıq wazıypalardan kelip shıġıp,ana tilin úyreniwdıń wazıypaların hȧm mazmunın belgileydi,tȧlim-tȧrbiya beriw procesin tekseredi,usı procestiń nızamlıqların hȧm bilim beriw usıllarınıń ilimiy jaqtan tiykarlanġan sistemasın belgileydi.
Metodika pȧni tómendegi mȧselelerdi úyrenedi:
1.Oqıtıwdıń wazıypaları hȧm mazmunın anıqlaydı. . Neni oqitiw kerek - degen sorawǵa juwap beredi, yaǵniy baslawish klaslar ushin baǵdarlama islep shiǵadi sabaqliq hám oqiw qollanbalarin jaratip beredi. Olardiń sipatliliǵin hám nátiyjesin hár dayim tekserip baradi
2.Oqıtıw metodları,principleri,usılları,sabaq hȧm onıń túrlerin,oqıwshılardıń ȧmeliy isleri-shınıġıwları hȧm jazba jumısların izshil sistemasın islep shıġadı yaġnıy qanday oqıtıw kerek sorawına juwap tayarlap beredi.
3.Oqıwshılarġa ana tilinen bilim beriw hȧm kónlikpe payda etiwde ilimiy kóz qarastan eń paydalı shȧrayatlar haqqındaġı mȧselelerdi dodalaydı,yaġnıy nege tap solay oqıtıw kerek sorawına juwap tayarlaydı. Eń paydalı materiallardı metodlardı úyrenedi,tańlaġan metodlardı tiykarlaydı usınıslardı eksperemental tekseredi.
Baslawısh klaslarda ana tilin oqıtıw metodikası joqarı klaslarda ana tilin oqıtıw metodikasınıń dȧslepki basqıshı bolıp ol tekseretuġın mȧselelerdi baslawısh klass oqıwshılarına sȧykes rȧwishte úyretedi. Sonıń menen birge baslawısh klaslarda ana tilin oqıtıw metodikasınıń ózine tȧn qȧsiyetleri bar. Baslawısh klaslarda ana tilin oqıtıw grammatika,imla hȧm oġan baylanıslı halda til ósiriw metodikasın da óz ishine aladı. Solardan kelip shıġıp,baslawısh klaslarda ana tilin oqıtıw metodikası pȧni tómendegi wazıypalrdı orınlaydı:
a)Baslawısh klaslarda ana tili kursınıń mazmunı,kólemi hȧm bar bolġan sistemasın, yaġnıy (sawatlı jazıwġa úyretiw,oqıw grammatika imla,til ósiriw hȧm t.b) baġdarlamasın belgilew hȧm tiykarlaw
b)Oqıw hȧm jazıwġa bilim hȧm kónlikpelerdiń qȧliplesiwi procesi hȧm usı proceste oqıwshılarda dus keletuġın qıyınshılıqlardı úyreniw,qȧtelerdiń sebeplerin analizlew,olardıń aldın alıw hȧm tuwrılawġa jȧrdem beretuġın jumıs túrlerin islep shıġıw
c)Ana tilinen beriletuġın oqıw materialların oqıwshılar anıq túsiniwi hȧm puxta ózlestiriwge olardı ȧmeleyitta sınawġa hȧm oqıwshılardıń ulıwmalıq rawajlanıwına yaġnıy zeyni,eslew qȧbilyeti,gúzetiwsheńligin yadta saqlawın,logikalıq oylawın dóretiwshilik oylawın,til ósiriwine jȧrdem beretuġın metod hȧm usıllardı islep shıġıw:
d) Ana tilin úyretiw menen baylanıslı rȧwishte meltepler aldına qoyılġan tȧrbiyalıq wazıypalardı ȧmelge asırıw oqıwshılardı ȧdep-ikramlılıq hȧm estetikalıq sıpatlardı qȧliplestiriw:
Ana tilin oqitiw metodikasi bilimlendiriwdiń túrli basqishlarinda oqiwshilardiń bilim, kónlikpe hȧm uqıplılıġın aniqlaydi, oqıwshınıń jetiskenliklerin hám kemshiliklerin belgileydi, sebebin izleydi, qȧte kemshiliklerin joq etiw usılların izlep tabadi.
Ana tili metodikası bilimlendiriw sistemasınıń barlıq basqıshlarında ana tilin oqıtıwdıń izshilligin hȧm úzliksizligin tȧminleydi. Mektepke shekemgi tȧrbiya mekemelerinde tiykarınan balalardın tilin ósiriw ńazerde tutıladı. Baslawısh klasta oqıwshılardıń tilin ósiriwden tsqarı ana tilinen elementar teoriyalıq túsiniklerdi de ȧmelde ózlestiriwi nȧzerde tutıladı.
Baslawısh klaslarda ana tilin oqıtıw metodikası pȧni tómendegi bólimlerdi óz ishine aladı:
1.Sawatda úyretiw (ashıw) metodikası yaġnıy elementar oqıtıw hȧm jazıwġa úyretiw. Balalardı sawatqa úyretiw pedagogika pȧninde emes bȧlkim sociallıq ómirde de júda ȧhmiyetli mȧseleler esaplanadı.Sebebi xalıqtıń sawatlılıgı ġarezsizlik ushın siyasiy ańlılıq ushın mȧdeniyat ushın gúres quralı esaplanadı. Ǵarezsiz Ózbekstan Respublikasında hȧr bir insan sawatlı,bolıwına úlken dıqqat awdarġan Ózbekstan Respublikasınıń birinshi Prezidenti I.A.Karimov keleshek ȧwladtıń sawatlı,joqarı ruwxıylıq iyesi bolıp jetilisiwi ushın ġamxorlıq qıldı. Mısalı ushın birinshi klasqa qȧdem qoyġan balalarġa barlıq oqıw quralların sawġa etiwdi 2008-jildı “Jaslar jılı” dep atap usı atamadaġı dȧstúrlerdiń ȧmelge asırılıwı sıyaqlılardı aytsaq boladı.
2.Oqıtıw metodikası. Baslawısh klaslarda oqıtıw predmetiniń wazıypası balalarda tuwrı tez (mólsherinde) ańlı,kórkem,oqıtıw kónlikpeleri menen qurallandırıw esaplanadı.
3.Grammatika fonetika,sóz jasalıwdı úyretiw metodikası. Bul bólim elementar tuwrı hȧm sulıw jazıwġa úyretiwdi,grammatikalıq túsinikler baslawısh imla kónlikpelrin jetilistiriwdi nȧzerde tutadı
4.Til ósiriw metodikası.Bul bólim baslawısh klaslarda óz aldına orın iyleydi. Balalarda birinshi nȧwbette tilde,sóylewdi oqıw predmeti sıpatında ańlaydı,olar qȧlegen hȧm qızıqlı nȧrseler emes,bȧlkim zȧrúrli nȧrse hȧdiyseler haqqında oylap rejeli sóylewdi dúziw zȧrúrligin túsine baslaydı. Olar ózleriniń grafikalıq forması menen ġana emes bȧlkim leksikası,sintaksisilik morfologiyalıq forması menen de awızeki sóylewden de parq qılatuġın jazba sóylewdi de iyeleydi. Metodika balalar sóylewin ósiriwin de tȧmiyleniwi kerek. SonI aytıp ótiw kerek baylanıslı sóylew mekteplerde óz aldına bólim sıpatında úyrenilmeydi, ol til pȧniniń basqa bólimleri menen baylanısqan halda qȧliplesedi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
