Barliq tiri organizmler sirtqi ortaliqtan hár túrli zatlardi alip ózlestiredi,olardi organ hám toqimalardiń duzilisi ushin zárúr materiyal hám energiya deregi sipatinda sarplap,shiǵindi zatlardi sirtqa ajiratip turadi

Ápiwayi beloklar (proteyinler) tavsifi

Ápiwayi beloklardan (tábiyatta keń tarqalǵan hám barliq ósimlikler, haywanlar beloklari quraminda kóp ushirasatuǵin hám jaqsi úyrenilgeni albumin, hám globulin.Bular qan plazmasi, máyek aǵuwizi, sút zardabi quraminda ushiraytuǵin beloklardiń tiykarǵi bólegin quraydi. Toqimalardaǵi albumin hám globulinlerdiń óz ara bir birine salistirǵanda birdey turaqli saqlanadi.Organizm belgili bir kesellike ushiraǵanda olardiń óz ara qatnasi ózgeriwi múmkin ekenligi aniqlanǵan.

Taza halindaǵi albumin suwda jaqsi eriydi, globulinler bolsa jaqsi erimeydi, biraq olar duz, kislota hám siltilerdiń suyiltirilǵan kúshsiz eritpelerinde jaqsi eriydi. Albuminler neytral, globulinler bolsa kúshsiz kislota.Házirgi waqitta belokli zatlardi bir birinen frakciyalarǵa bólip ajiratip aliw usillari keń jolǵa qoyilǵan.Máselen quraminda albumin hám globulin beloklari bolǵan aralaspadan olardi óz aldina frakciyalarǵa bólip ajiratip aliw ushin kóbinese ammoniy sulfat duziniń eritpesinen paydalaniladi.Aralaspaǵa yarim toyinǵanǵa shekem ammoniy sulfat duzi qosilsa, aldin globulin belogi shókpege túsedi.Oni filtrlep alip filtratqa toyinǵanǵa shekem sol duzdan qosilsa albuminlerdi shókpege túsirip aliw múmkin.

Albumin hám globulinlerden tayarlanǵan ayirim preparatlar medicna hám veterinariyada hár túrli keselliklerdi emlewde keń qollanilmaqta.Ápiwayi beloklardiń ishinde eń ápiwayi dúziliske iye bolǵanlari protamin hám giston siyaqli beloklar.Olardiń quraminda diaminokislotalar( lizin aminokislota) kóp bolip, olar siltili suwda jaqsi eriydi.Baliqlardiń spermasi hám uriǵi buǵaq bezi protamin belogina bay.Gistonlar bolsa eritrocitler, leykocitler quraminda kóp boladi hámde kletka yadrolari quramina kiretuǵin quramali beloklar quraminda ushirawi aniqlanǵan. Haywan organizminde belok tárizli zatlar sipatinda qaralatuǵin proteinoidler dep ataliwshi beloklar bolip, olar organizm tirishligi ushin áhmiyetli.Bularǵa biriktiriwshi hám qosiwshi toqimalar quramina kiriwshi kollagen, pay hám bulshiq etler quraminda ushiraytuǵin elastin; shash, tirnaq hám jún quramina kiriwshi keratin; shibin shirkey hám órmekshilerdiń jip shiǵaratuǵin bezleri quraminda ushiraytuǵin fibroin dep ataliwshi beloklar kiredi. Ósimlik beloklari quramina prolamin kiredi.Olar ásirese gálle hám dánler quraminda kóp ushiraydi.Bul belok suw hám duz eritpelerinde erimey, 70-80% li etil spirt eritpesinde jaqsi eriydi.