Barliq tiri organizmler sirtqi ortaliqtan hár túrli zatlardi alip ózlestiredi,olardi organ hám toqimalardiń duzilisi ushin zárúr materiyal hám energiya deregi sipatinda sarplap,shiǵindi zatlardi sirtqa ajiratip turadi

Aminokislotalar hám olardiń

Tábiyatta 100 den artiq aminokislotalar belgili bolip, olardan tábiiy belok gidrolizatiniń quraminda 20 ǵa jaqin hár túrli ximiyaliq dúziliske iye bolǵan aminokislotalar ushiraydi. Belok quraminda ushirasatuǵin hár qanday aminokislotaniń uliwma formulasin sxematik kóriniste tómendegishe kórsetiwimizge boladi.

NH₂ NH₃⁺

ǀ ǀ

R—C—COOH yaki R—C—COO^-

ǀ ǀ

H H

Aminokislotalar taza jaǵdayinda reńsiz kristall zat bolip, olardiń suwdaǵi eritpeleri neytral, kúshsiz kislotali yaki siltili reakciyali boliwi múmkin.Sebebi olardiń molekulalarinda (-NH₂) amin hám (-COOH) korboksil funkcional toparlari bar.Aminokislota molekulasindaǵi amin hám karboksil toparlardiń sanina qarap suwli eritpelerinde hár qiyli ortaliq payda qiliwi múmkin. Máselen monoaminomonokarbon kislotalar suwdaǵi eritpelerinde neytral reakciyaǵa iye., sebebi bir-NH₂ topari bar-COOH topari tuwra keledi.Bunday aminokislota eritpeleri lakmua qaǵaz reńin ózgertpeydi.Monoaminodikarbon kislotalar bolsa tiykarli ortaliqqa iye.

Aminokislotalardiń birinshi wákili aminosirke kislotasi, ol glikogel yaki glicin dep atalip birinshi márte kley (jelatina) niń gidrolizatinan ajiratip alinǵan qurami tómendegishe.

H₂N——CH₂—COOH

Keyingi aminokislotalar molekulasinda assimetrik karbon atomi bar, olar L- qatarli aminokislotalar dep ataladi.Olardiń dúzilisin tómendegishe .

R

ǀ

H₂N—C—H

ǀ

COOH

Tábiiy beloklardiń quramina kiriwshi barliq α-L qatarli aminokislotalardi α-L-alaninniń tuwindilari dep qarawimizǵa boladi. Oniń β-jaǵdayindaǵi vodorod atomlarin hár qiyli uglevodorod yaki geterocikllik birikpelerdiń radikallarina almasqan boladi.

Aminokislotalardi organik kislotalardiń tuwindilari dep te esaplawimizǵa boladi.Sebebi olar organik kislota molekulasindaǵi uglevodorod radikaliniń vodorod atomi ornina amin (-NH₂) topar almasiwi nátiyjesinde payda bolatuǵin ónim. -H

R—CH₂—COOH → R—CH—COOH

+NH₂ ǀ

NH₂

Amin topar organik kislota molekulasinda karboksil toparinan keyingi karbon atomlarina α-,β-,γ- hám basqa jaǵdaylarda birigip turiwi múmkin.Máselen:

R—CH₂—CH—COOH R— CH—CH₂—COOH

ǀ ǀ

NH₂

NH₂

Tábiyatta bar bolǵan barliq aminokislotalar molekulasindaǵi uglevodorod shinjirlariniń dúzilisine qarap eki úlken toparǵa bólinedi: acikllik hám cikllik bolip bólinedi.