Barliq tiri organizmler sirtqi ortaliqtan hár túrli zatlardi alip ózlestiredi,olardi organ hám toqimalardiń duzilisi ushin zárúr materiyal hám energiya deregi sipatinda sarplap,shiǵindi zatlardi sirtqa ajiratip turadi

a) Kislotali gidroliz.Bunda belok 6n HCl kislotasiniń tásirinde kewserlengen shiyshe idislarǵa salinip, 100-110˚C da 12-96 saat dawaminda qaynatiladi.Bul waqitta belok aminokislotalarǵa deyin tarqaladi.Lekin bul processte triftofan toliq, serin hám tirozin aminokislotalari aziraq tarqaladi.Gidrolizdiń bul túri júdá keń qollanilmaqta.

b) Siltili gidroliz.Bul belokti hám 2-4n natrit silti eritpesi 6-8 saat dawaminda qaynatiw joli menen ámelge asiriladi.Bul usildan kóbinese triptofan aminokislotasin aniqlaw processinde paydalaniladi.

v) Fermentativ gidroliz- júdá qiyinshiliq penen ámelge asadi.Bul usil menen beloklardi toliq tarqatip bolmaydi.Soniń ushin bul usildan beloklardi tarqatip , olardiń birlemshi strukturasin aniqlawda paydalaniladi.

Beloklardiń izoelektrik noqati hámde dializ haqqinda túsinik

Beloklar ózleriniń ximiyaliq qásiyetleri jaǵinan amfoter elektrodlar, sebebi olar bir waqittiń ózinde kislotali hám tiykarli qásiyetti kórsetedi.Sebebi olardiń molekulalarinda tiykarli qásiyetke iye bolǵan amin (-NH₂) hám kislota qásiyetin beriwshi karboksil(-COOH) toparlari bar.Ortaliq kislotali bolǵanda tiykarli, siltili ortaliqta bolsa kislotali qásiyetti kórsetedi.

Belok molekulasinda- NH₂ toparlardiń boliwi beloklardiń tiykarli qásiyetlerin belgileydi., sebebi aminotoparǵa proton(H-ion) birigip, -NH₃⁺-ionin payda qiladi.

324

Beloklardiń suwdaǵi eritpelerinde olardiń molekulalarindaǵi(-COOH) korboksil gruppalariniń dissociyalaniwi nátiyjesinde payda bolatuǵin protonlar tezde (-NH₂) toparlarǵa birigedi hám belok molekulalariniń kóp bólegi, ásirese aminokislotalar ionlanǵan formaǵa ótedi.

R

ǀ

H—C—NH₃⁺

ǀ

COO^-

Eritpedegi beloktiń kolloid bóleksheleri oń hám teris zaryadlarǵa iye boladi.Olar amfionlar depte ataladi. Amfionlar ózleriniń elektroneytral bóleksheler siyaqli boladi, sebebi olardaǵi zaryadlar jiyindisi nolge teń boladi.Lekin eritpedegi belok molekulalari ortaliqtaǵi pH ǵa qarap óz zaryadin ózgertiw múmkin.

Beloklardiń eritpesinde ortaliq pH tiń belgili araliǵinda belok bóleksheleri elektr maydaninda anodqa da katodqa da qarap háreketlenbeydi, sebebi belok molekulasi elektr zaryadiniń jiyindisi nolge teń boladi.Usi jaǵdaydaǵi ortaliqtiń pH araliǵina beloklardiń izoelektrik noqati delinedi.Uliwma eritpelerde kolloid bóleksheler bolǵanliǵi sebepli joqari molekulali zatlar haywan hám ósimliklerdiń membranalari, yaǵniy yarim ótkizgish perdeler arqali ótpeydi.Kishi molekulali zatlardiń bóleksheleri bolsa usinday perdeler arqali ańsat óteberedi.Egerde beloktiń suwdaǵi yaki duzdaǵi eritpesin pergament, kallodiy hám cellofan siyaqli yarim ótkizgish perdelerinen jasalǵan qaltashaǵa salip,awizi baylanip qálegen eritiwshige (máselen, distillengen suwǵa) yaki vodoprovod suwina salip qoyilsa, beloktiń kolloid eritpesi quramindaǵi mayda molekulali zat bóleksheleri yarim ótkizgish perde arqali ásre aqirin átiraptaǵi eritiwshige shiǵip ketedi, beloktiń kolloid bóleksheleri bolsa shiǵa almaydi.Usi jol menen beloktiń kolloid eritpelerin mayda molekulali kereksiz aralaspalardan tazalawimizǵa boladi.Usi usil menen belok molekulalariniń tazalaniwi dializ dep ataladi