|
TARBIYANING O`RNI.
1.1. Barkamol avlodni tarbiyalashda sog’liqqni saqlash
Odam hayoti, sog’lig’i - eng katga ijtimoiy boylikdir. Bu oila, maktab va inson
tarbiyasi, kamoloti bilan shug’ullanuvchi boshqa maskanlar oldiga sog’lom
turmush tarzini shakllantirish masalasini ko`ndalang qo`yadi. Millat sog’lig’i ham
tabiiy ravishda, sog’lom turmush tarzi orqali hal etiladi.
Salomatlik - inson organizmining biologik, ruhiy, jis-moniy holatlari va mehnat
faoliyatining muvozanatlashgan birligidir. Sixat-salomatlik har bir kishi uchun
baxt-saodatdir. Uning mehnat unumdorligi, mamlakatning iqtisodiy qudra-tini,
xalq farovonligini rivojlantirishning zarur shartidir. Umumxalq mulki bo`lmish
sixat-salomatlikka nisbatan ongli va mas`uliyat bilan yondashish jamiyat va uning
barcha a`zolarining turmush, axloq normasi bo`lmog’i lozim. Salomatlikni saqrash
va mustahkamlash uchun, avvalo, odam o`z tanasining tuzilishi barcha to`qima va
a`zolarining normal ishi faoliyati, o`sishi, rivojlanishi va ko`payishi qonuniyatla-
rini bilishi zarur. Shuningdek, barcha tirik mavjudodlar kabi, insonga ham xos
bo`lgan ushbu biologik xususiyatlarni asrash va tobora takomshshashtirish uchun
zarur bo`lgan shart-sharoitni mukammal bilish va yaratish talab etiladi.
Mamlaktimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarning o`z
ijodiy-intellektual salohiyatini ro`yobga chiqarishi, mamlakatimiz yigit-qizlarini
XXI asr talabalarga to`liq javob beradigan, xar tomonlama rivojlangan shaxslar
etib voyaga etkazish uchun zarur shart-sharoitlar, imkoniyatlarni yaratish bo`yicha
keng ko`lamli aniq yo`naltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish maqsadida
O`zbekiston Respublikasida 2010 yil «Barkamol avlod yili» deb e`lon qilindi
(2010 yil 27 yashar’, PQ - 1271, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori).
Bu dasturda yoshlar o`rtasida sog’lom turmush tarzini qaror toptirish, ularni
ichkilikbozlik. giyohvandlik illatlaridan, boshqa turli halokatli tahdidlar hamda
biz uchun yot bo`lgan diniy va ekstremistik ta`sirlardan, «ommaviy madaniyat»
xurujlaridan himoya qilishga doir kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish
- 16 -
vazifasi belgilangan.
Sog’lom turmush tarzi - falsafa, psixologiya, pedagogika hamda umumiy
fiziologiya, anatomiya, gigiena, genetika, ekologiya va boshqa tabiiy fanlar bilan
mustahkam aloqada bo`lgani bois, ular erishgan uslublarga tayanib ish ko`radi.
«Sog’lom turmush tarzini shakllantirish» loyihasi asosida talaba yoshlarning
sog’lom turmush tarziga ongli ravishda amal qilib, o`z hayot faoliyatlarida
qo`llashlari uchun o`quv-tarbiyaviy kurelari yaratildi. Ana shu o`quv-tarbiyaviy
kurslarni yaratish maqsadida talaba yoshlarda shakllantirilishi kerak bo`lgan fazi-
latlar ishlab chikildi. Quyida «Sog’lom turmush tarzini shakllantirishshing asosiy
majmui, maxsus kurs va sog’lom turmush tarzini shakllantiruvchi fazilatlar
taqdim etiladi.
Sog’liqni saqlashning asosiy tadbiri –bu badantarbiyadir. Sog’lom turmush
tarzi (STT) va sog’liqni saqlashda Abu Ali Ibn Sino asosan etti narsaga e`tiborni
kuchaytirish zarurligini o`qtirib o`tadi: bularga mijozni mo``tadil qilish, eyiladigan
va ichiladigan ovqatlarni tanlash, gavdani chiqindidan tozalash, to`g’ri tuzilishni
saqlash, burun orqali olinaadigan havoni etarli va yaxshi olish, kiyimga e`tibor
berish, jismoniy va ruxiy harakatlarni tartibga solish (shu’ harakat jumlasiga uyqu
va uyg’oqlik ham kiradi. )
Mijoz elementlarning eng mayda bo`laklaridagi qarama-qarshi kuchlarning
bir-biriga ta`siri ma`lum bir chegaraga etganda paydo bo`lgan kayfiyatdir.
Yuqorida aytib o`tilgan elementlarning dastlabki turi to`rt xil bo`ladi: issiqlik,
sovuqlik, xo`llik vaquruqlik. Umuman olganda, mijoz ikkiga bo`linadi. Birinchisi,
xaqiqiy mo`tadil mijoz (shartsiz refleks), bunda mijoz egasidagi qarama-qarshi
kayfiyatlarning miqdorlari teng bo`ladi. Ikkinchisida (shartli refleks) qarama-
qarshi kayfiyatlar orasida mijoz mutlaqo o`rtada bo`lmay, ikki tomonning biriga,
ya`ni sovuqlik yoki issiqlikka, xo`llik yo quruqlikka yoki har ikkalasiga moyilroq
bo`ladi.
Olimlarning odam umrini uzaytirish, kasalikka duchor bo`lishning oldini
olish va sog’lomlashtirishda yuqorida aytilgan elementlardan foydalanish yaxshi
- 17 -
natijalar bergan edi. Afsuski, odamlar asta-sekin mijoz va boshqa tushunchalarni
unuta boshladilar.
Aholi o`rtasida tushuntirish ishlarini yuqori saviyada olib borilishi STT ga
e`tiborni kuchaytirish, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug’ullanish
ko`pgina mamlakatlarda yurak xastaliklari bilan og’rish ko`rsatkichini ancha
pasaytiradi. tAmerika olimi Kennet Kuper tomonidan ishlab chiqilgan jismoniy
mashqlar to`plami-eerobika va sheyping ko`p mamlakatlarda katta muvaffaqiyat
bilan qo`llanib, ko`pgina odamlarning sog’lig’ini mustaxkamladi va yurak
xastaliklari kasalliklarining oldini olishda samarali vosita bo`lib xizmat qilyapti.
Inson ham aqlan, ham jismonan baquvvat, chiniqqan bo`lmog’i lozim.
Sog’lom turmush tarzi (STT) inson madaniy, jismoniy rivojlanishi, mexnat
unumdorligi va ijodiy faoliyatini oshirishni o`z ichiga oladi. STT ning asosiy
tarkibiy qismlari –samarali ish faoliyati, shaxsiy gigiena, zarali odatlardan voz
kechish, belgilangan bir vaqtda to`g’ri ovqatlanish, jismonan chiniqish, jismoniy
tarbiya bilan muntazam shug’ullanib turish.
STT –kasalliklarni oldini olishda asosiy tadbirlardandir.
STT- ma`lum miqdorda ruhiy va jismoniy talablarni qoniqarli darajaa amalga
oshirishga imkon beradi. Kun sayin sog’lomlashtirish slubining turlari oshib
bormoqda: jismoniy mashqlar, ovqatlanish me`yori, uyqu, hammomdan fodalanish
va boshqalar harkat faoliyatini oshirib boradi.
Hamma narsa bir maqsadga- odamlar sog’ligini mustaxkamlashga qaratilgan
bo`lishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
