Barglardan applikatsiya yasash. Urug’lardan appli-
katsiya yasash.
Barglar. Barglar o‘ymchoqlarni yasashda qizi-
qarli va kerakli qo‘shimcha material hisoblanadi. Ular
turli shakl va ranglarda bo‘lishi mumkin. Eman daraxt-
laming yirik barglarini bolalar kemalarga yelkan sifatida
ishlatishadi. Barglardan kapalak qanoatlari, baliq suz-
gichlarini (bu o‘yinchoqlar g‘udda va bargdan yasaladi)
yasashda qo‘llash mumkin. Barglami kuzda, ular chiroyli
bo‘lganida terish yaxshi. Darsda foydalaniladigan tabiiy
materiallar o‘qituvchi rahbarligida ekskursiya jarayonida
to‘planadi. Ekskursiyani uyushtirishdan oldin bolalarga
bo‘lajak ish namunasi ko‘rsatiladi. Bolalar uni diqqat bi-
lan ko‘rib, mashg‘ulot jarayonida foydalaniladigan tabiiy
materiallar, ya’ni bargning shaklini, daraxt navlarini
aniqlaydilar. Shundan so'ng uyushtiriladigan ekskursiya
rejasi tuziladi. Ekskursiya yo‘nalishi, tabiiy materiallarni
to‘plash uchun moMjallangan joylar aniqlanadi. O'quvc-
hilar e’tiborini va aqliy faoliyatlarini kuzatilayotgan oby-
ektdan mehnat darslarida ishlarni bajarish uchun zarur
bo‘lgan asosiy muhim belgilari, elementlari va xususiyat-
larini ajratishga, to‘pIanayotgan materialni to‘g‘ri ba-
holashga yo‘lIaydigan savollar ro‘yxati tuziladi. Daraxt-
zorga kelganda bolalar kayfiyati ko‘tarilib, ular har nar-
saga qiziqish bilan qaraydilar, barglar, ulaming rangla-
ri, shakllari bolalami ajablantiradi. Ular tabiatning butun
go'zalligini, uning ranglarini, to‘kilgan barglar hidi va
ular o'zining elastiklik xususiyatini yo‘qotganligini, qat-
tiqlashib, sinuvchan bo‘lib qolganligini ko‘radilar. Bola-
larning atrof-tabiat bilan zavqlanishlari kamayib boris-
higa qarab, ulaming e’tibori barglaming shakli, daraxtlar
navlariga qaratiladi. Ana shu vaqtda o‘simliklarda sodir
bo'layotgan ichki jarayonlar qisqa va tushunarli bayon
etib beriladi: o‘simlik yangi sharoitlarga moslashib, qish
fasliga tayyorgarlik ko‘rayotganligi bilan tanishadilar.
Bolalarning e’tibori atrofda uchib yurgan qushlar, kapa-
lak, nim chilarga, ulaming asosiy belgilariga jalb qilinadi,
Uchib yurgan qusi lar, ularning tuzilish formalari haqida,
mehnat darslarida qushlar at plikatsiyasini tayyorlash
uchun to‘plangan barglar material xizmatm o‘tashi
to‘g‘risida suhbat o‘tkaziladi. 0 ‘quvchilar barglami to‘plar
ekanlar, ulaming ranglarini, shaklla rini qiyoslashni
o‘rganadilar, bu ulaming kuzatuvchanligi va diqqai qilish
qobiliyatlarini o'stirishga yordam beradi. To‘plangan
barglar oldindan tayyorlab qo‘yilgan daftar varaqlari
orasiga qo‘yiladi. Shun dan keyin bolalarga barglaming
mehnat mashg‘ulotlarigacha rangini yo'qotmasligi, bu-
ralib ketmasligi uchun qanday ishlov berish kerakligi tus-
huntiriladi. Har bir ekskursiyada bolalarning e’tiborini in-
sonning yaratuvchilik mehnatiga albatta jalb etish kerak.
Ekskursiya oxirida suhbatga yakun yasaladi, ekskursiyada
egallangan bilimlar umumlashtiriladi. Bundan tashqari,
bolalarga uylarida qushlar tasviri tushirilgan rasmlarni,
suratlami ko‘rish, ulaming tanasi va qanotlarining
shakliga, rangiga alohida e’tibor berish topshiriladi. Bun-
day uyushtirilgan ekskursiyadan keyingi mashg‘ulotda bo-
lalar quritilgan barglardan qush applikatsiyasini zo‘r ish-
tiyoq bilan bajaradilar, agar applikatsiyalar o‘z istaklari-
ga ko‘ra, o‘zlari to‘plagan materiallardan mustaqil
yasash topshirilsa, qiziqishlari yanada ortadi. Bunday
dars, mashg‘ulot quyidagi sxemaga ega bo'ladi. Ishni ba-
jarilish tartibini aniqlash: 1. predmetning qismlari jo-
ylashishini grafik tasvirlash; 2. predmetning qismlari uc-
hun shakli hamda oMchamlari bir xil bo'lgan barglarni
topish; 3. ularni qog'ozga joylashtirish; 4. ishning bajari-
lish texnologiyasi haqida tushuntirib berish; 5. ishni ama-
liy bajarish. Applikatsiyani bajarish bo‘yicha mustaqil ish:
1. shaklni, o'lcham va bo‘yoqlami to‘g‘ri tanlash; 2.
yelimlash ishlarini tartibli bajarish; 3. detallaming joylas-
hishini to‘g‘ri tasvirlash; 4. ish bajarilgan qog'ozning or-
qasiga barglaridan foydalanilgan daraxt yoki o‘simliklari-
ni ngnomlarini yozish. Bajarilgan ishning tahlili va ba-
holash: 1. ish bajarilishida yo‘l qo‘yilgan xato va kamchi-
liklami aniqlash; 2. xato va kamchiliklami o‘z vaqtida
to‘g‘rilash; 3. namunali, sifatli va chiroyli bajarilgan ish-
larni rag‘batlantirish. Bargning xususiyatlari va shakl-
lari shunday xilma-xilki, applikatsiyalar yasashda ulardan
asosiy material sifatida ham, yasalgan narsalarga bezak
berish materiali sifatida ham foydalanish mumkin. Bu
ishlami bajarish o‘quvchilami estetik didini, tasavvurini
oshiradi va ijodiy izlanishi va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini
o‘stirishga yordam beradi. Xulosa o‘rnida aytish mumkin-
ki, o‘quvchilami barkamol shaxs sifatida tarbiyalash, ijod-
korlik qobiliyatlari, ko‘nikma va shaxs xislatlarining
shakllanishida muhim bosqich bo‘lib, o‘quv fanlari va
darsdan tashqari mashg‘ulotlarda ijodiy yondashish,
ta’lim jarayonini integratsiyalash asosida tashkil etishga
zamin bo‘ladi. Urug‘lar. 0 ‘yinchoq uchun tabiiy material-
larga qimmatli qo‘shimcha bo‘lib daraxtlar, gullar, sab-
zavotlar urug‘lari xizmat qiladi. Masalan: zarang,
shumtol urug‘lari. Bolalarga ular qanotchalar sifatida
tanishtiriladi. Ulardan ninachi qanotlarini, quyon quloq-
larini, baliq suzgichlari, tarvuz, qovun, kungaboqar
urug‘laridan ko‘zlar yasash mumkin. UrugMarni kuzda
yig‘ish yaxshiroq. •Ish mavzu va fikmi tanlashdan bosh-
lanadi; •ochiq tondagi qog‘oz va fon tanlanadi; •applikat-
siyaga moijallangan tasvir uchun urugiar tanlanadi;
•tasvir ustida ishlanganda asosiy e’tibor tanlangan
mavzuning mazmuniga, kerakli materiallar, ularning
o‘lchamlari, ranglarini tanlashga qaratiladi; •tasvirlash
lozim bo‘lgan predmetiaming holati aniqlanadi; •tasvir-
lanadigan urug‘ ranglari va hodisalarning uyg‘unligiga
erishiladi; •tasvirning barcha detallari, hatto eng kichikla-
ri ham urug‘dan tayyorlanadi, ulami chizmaslik kerak;
•urug‘lar qog‘oz sathiga joylashtiriladi va o‘ylangan tas-
vir hosil qilinadi; •agar bu tasvir ma’qul bo‘lmasa,
urug‘Iar boshqachajoylashtiriladi; •urug‘larni yelimlashda
PVA yelimidan foydalaniladi; •tasvirning kerakli qismi
yelimlanadi va urug‘lar yopishtiriladi; •urug‘larni yelim-
lashda qisqichlardan foydalaniladi; •urugMarni yopishti-
rishda joyni adashtirmaslik uchun ulaming o‘rnini qalam
bilan belgilab qo‘yiladi; •urug‘lar yelimlab bo‘lgandan
so‘ng quritish uchun qo‘yiladi. Quritishda yelvizak
bo‘lmasligi kerak. Somon texnikasi yangi yo‘nalish
bo‘lganligi uchun asta-sekin yoshlar tomonidan o‘rganil-
moqda. Ayniqsa bu sohani imkoniyati cheklangan bola-
larga o‘rgatish quvonarli hoi. Chunki ular ish jarayonida
o‘zlarining nogiron ekanliklarini unutib, yaratayotgan
namunalaridan zavq olishadi va hunar egasi bo‘lishadi. 1.
Avvalo xomashyo sifatida somon kerak bo‘ladi. Aynan
bug‘doy yig‘ini boshlangan vaqtda somonning kerakli,
ya’ni tepa va pastki bandlari alohida yumshoq hamda
qattiqligiga qarab, qirqib olinadi. Chunki, tepa qismi qu-
yosh nuriga yaqinligi uchun qizarib, to‘qroq, pastkisi esa
salqinlikda ochroq rangda bo‘ladi. Ushbu qalamchalami
bunday ajratishning boisi, ular asar tayyorlash jarayoni-
da o‘z o‘rniga moslab qo‘Uaniladi. 2. Yig'ib olingan qa-
lamchalar 1 kun davomida suvga solib qo‘- yiladi va ular
ho‘l nam holicha olinib, qattiq bosib, birma-bir dazmol
qilinadi. Ushbu sohani tanlagan hunarmand nafaqat o‘z
ishini bilishi, balki tasviriy san’at yo‘nalishini ham puxta
egallashi lozim. Asar uchun eskiz tayyorlashda bu juda as-
qotadi. 3. Endigi navbat chizmaga. Qog'ozga o‘ylangan
kompozitsiya chizib olinadi va ushbu eskiz oddiy qog‘ozga
ko‘chiriladi. Eskizning har bir qismi alohida-alohida qirqib
olinadi. 4. Dazmollangan somon qalamchalari kompozitsi-
yaning kerakli, ya’ni issiq, sovuq, soya, nur kabi joylariga
moslab qog‘oz ustidan yelim yordamida yopishtirib chiqila-
di. 5. Yaratilgan asar janriga ko‘ra, unga ishlov beriladi.
Masalan, bolakay obrazi bo‘lsa, uning yuziga ifoda berish
maqsadida maxsus kuydirish uskunasidan foydalaniladi. Bu
uskuna yordamida asar xuddi rassom chizgandek tasvirla-
nadi. Alohida ishlangan kompozitsiya o‘zaro birlashtiriladi
va qora malo yoki somon qalamchalaridan tayyorlan-
gan tag qismiga yopishtirilndi, Hajmiga qarab, ramkaga
solinadi. Asosiysi, ular hech bir ranglardan ustaning ma-
horati ila asar sifatida yaratiladi. Rangsiz kompozitsiyalar
ranglilaridan farqli ravishda yaratilishi, kuydirilishiga
ko‘ra ancha murakkab hisoblanadi. Rangli qilish mumkin,
ya’ni somon ustidan bo‘yoq beriladi. Latviya, Belorussiya,
Litva va Rossiyaning turli shaharlarida somonchilik
na’munalaridan aynan rangli qilib tayyorlanadi. Tabiiy
materiallar bilan ishlash jarayonida 0‘quvchilar ona ta-
biat bilan yaqinlashishga, unga tejamkorlik va mehribon-
lik, ehtiyotkorlik bilan munosabatda boMishga o‘rganadi
Do'stlaringiz bilan baham: |