Barglardan applikatsiya yasash. Urug’lardan appli- katsiya yasash

---

Barglardan applikatsiya yasash. Urug’lardan appli-
katsiya yasash.
Barglar. Barglar o‘ymchoqlarni yasashda qizi-
qarli va kerakli qo‘shimcha material hisoblanadi. Ular 
turli shakl va ranglarda bo‘lishi mumkin. Eman daraxt-
laming yirik barglarini bolalar kemalarga yelkan sifatida 
ishlatishadi. Barglardan kapalak qanoatlari, baliq suz-
gichlarini (bu o‘yinchoqlar g‘udda va bargdan yasaladi) 
yasashda qo‘llash mumkin. Barglami kuzda, ular chiroyli 
bo‘lganida terish yaxshi. Darsda foydalaniladigan tabiiy 
materiallar o‘qituvchi rahbarligida ekskursiya jarayonida 
to‘planadi. Ekskursiyani uyushtirishdan oldin bolalarga 
bo‘lajak ish namunasi ko‘rsatiladi. Bolalar uni diqqat bi-
lan ko‘rib, mashg‘ulot jarayonida foydalaniladigan tabiiy 
materiallar, ya’ni bargning shaklini, daraxt navlarini 
aniqlaydilar. Shundan so'ng uyushtiriladigan ekskursiya 
rejasi tuziladi. Ekskursiya yo‘nalishi, tabiiy materiallarni 
to‘plash uchun moMjallangan joylar aniqlanadi. O'quvc-
hilar e’tiborini va aqliy faoliyatlarini kuzatilayotgan oby-

---

ektdan mehnat darslarida ishlarni bajarish uchun zarur 
bo‘lgan asosiy muhim belgilari, elementlari va xususiyat-
larini ajratishga, to‘pIanayotgan materialni to‘g‘ri ba-
holashga yo‘lIaydigan savollar ro‘yxati tuziladi. Daraxt-
zorga kelganda bolalar kayfiyati ko‘tarilib, ular har nar-
saga qiziqish bilan qaraydilar, barglar, ulaming rangla-
ri, shakllari bolalami ajablantiradi. Ular tabiatning butun 
go'zalligini, uning ranglarini, to‘kilgan barglar hidi va 
ular o'zining elastiklik xususiyatini yo‘qotganligini, qat-
tiqlashib, sinuvchan bo‘lib qolganligini ko‘radilar. Bola-
larning atrof-tabiat bilan zavqlanishlari kamayib boris-
higa qarab, ulaming e’tibori barglaming shakli, daraxtlar 
navlariga qaratiladi. Ana shu vaqtda o‘simliklarda sodir 
bo'layotgan ichki jarayonlar qisqa va tushunarli bayon 
etib beriladi: o‘simlik yangi sharoitlarga moslashib, qish 
fasliga tayyorgarlik ko‘rayotganligi bilan tanishadilar. 
Bolalarning e’tibori atrofda uchib yurgan qushlar, kapa-
lak, nim chilarga, ulaming asosiy belgilariga jalb qilinadi, 
Uchib yurgan qusi lar, ularning tuzilish formalari haqida, 

---

mehnat darslarida qushlar at plikatsiyasini tayyorlash 
uchun to‘plangan barglar material xizmatm o‘tashi 
to‘g‘risida suhbat o‘tkaziladi. 0 ‘quvchilar barglami to‘plar 
ekanlar, ulaming ranglarini, shaklla rini qiyoslashni 
o‘rganadilar, bu ulaming kuzatuvchanligi va diqqai qilish 
qobiliyatlarini o'stirishga yordam beradi. To‘plangan 
barglar oldindan tayyorlab qo‘yilgan daftar varaqlari 
orasiga qo‘yiladi. Shun dan keyin bolalarga barglaming 
mehnat mashg‘ulotlarigacha rangini yo'qotmasligi, bu-
ralib ketmasligi uchun qanday ishlov berish kerakligi tus-
huntiriladi. Har bir ekskursiyada bolalarning e’tiborini in-
sonning yaratuvchilik mehnatiga albatta jalb etish kerak. 
Ekskursiya oxirida suhbatga yakun yasaladi, ekskursiyada 
egallangan bilimlar umumlashtiriladi. Bundan tashqari, 
bolalarga uylarida qushlar tasviri tushirilgan rasmlarni, 
suratlami ko‘rish, ulaming tanasi va qanotlarining 
shakliga, rangiga alohida e’tibor berish topshiriladi. Bun-
day uyushtirilgan ekskursiyadan keyingi mashg‘ulotda bo-
lalar quritilgan barglardan qush applikatsiyasini zo‘r ish-

---

tiyoq bilan bajaradilar, agar applikatsiyalar o‘z istaklari-
ga ko‘ra, o‘zlari to‘plagan materiallardan mustaqil 
yasash topshirilsa, qiziqishlari yanada ortadi. Bunday 
dars, mashg‘ulot quyidagi sxemaga ega bo'ladi. Ishni ba-
jarilish tartibini aniqlash: 1. predmetning qismlari jo-
ylashishini grafik tasvirlash; 2. predmetning qismlari uc-
hun shakli hamda oMchamlari bir xil bo'lgan barglarni 
topish; 3. ularni qog'ozga joylashtirish; 4. ishning bajari-
lish texnologiyasi haqida tushuntirib berish; 5. ishni ama-
liy bajarish. Applikatsiyani bajarish bo‘yicha mustaqil ish: 
1. shaklni, o'lcham va bo‘yoqlami to‘g‘ri tanlash; 2. 
yelimlash ishlarini tartibli bajarish; 3. detallaming joylas-
hishini to‘g‘ri tasvirlash; 4. ish bajarilgan qog'ozning or-
qasiga barglaridan foydalanilgan daraxt yoki o‘simliklari-
ni ngnomlarini yozish. Bajarilgan ishning tahlili va ba-
holash: 1. ish bajarilishida yo‘l qo‘yilgan xato va kamchi-
liklami aniqlash; 2. xato va kamchiliklami o‘z vaqtida 
to‘g‘rilash; 3. namunali, sifatli va chiroyli bajarilgan ish-
larni rag‘batlantirish. Bargning xususiyatlari va shakl-

---

lari shunday xilma-xilki, applikatsiyalar yasashda ulardan 
asosiy material sifatida ham, yasalgan narsalarga bezak 
berish materiali sifatida ham foydalanish mumkin. Bu 
ishlami bajarish o‘quvchilami estetik didini, tasavvurini 
oshiradi va ijodiy izlanishi va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini 
o‘stirishga yordam beradi. Xulosa o‘rnida aytish mumkin-
ki, o‘quvchilami barkamol shaxs sifatida tarbiyalash, ijod-
korlik qobiliyatlari, ko‘nikma va shaxs xislatlarining 
shakllanishida muhim bosqich bo‘lib, o‘quv fanlari va 
darsdan tashqari mashg‘ulotlarda ijodiy yondashish, 
ta’lim jarayonini integratsiyalash asosida tashkil etishga 
zamin bo‘ladi. Urug‘lar. 0 ‘yinchoq uchun tabiiy material-
larga qimmatli qo‘shimcha bo‘lib daraxtlar, gullar, sab-
zavotlar urug‘lari xizmat qiladi. Masalan: zarang, 
shumtol urug‘lari. Bolalarga ular qanotchalar sifatida 
tanishtiriladi. Ulardan ninachi qanotlarini, quyon quloq-
larini, baliq suzgichlari, tarvuz, qovun, kungaboqar 
urug‘laridan ko‘zlar yasash mumkin. UrugMarni kuzda 
yig‘ish yaxshiroq. •Ish mavzu va fikmi tanlashdan bosh-

---

lanadi; •ochiq tondagi qog‘oz va fon tanlanadi; •applikat-
siyaga moijallangan tasvir uchun urugiar tanlanadi; 
•tasvir ustida ishlanganda asosiy e’tibor tanlangan 
mavzuning mazmuniga, kerakli materiallar, ularning 
o‘lchamlari, ranglarini tanlashga qaratiladi; •tasvirlash 
lozim bo‘lgan predmetiaming holati aniqlanadi; •tasvir-
lanadigan urug‘ ranglari va hodisalarning uyg‘unligiga 
erishiladi; •tasvirning barcha detallari, hatto eng kichikla-
ri ham urug‘dan tayyorlanadi, ulami chizmaslik kerak; 
•urug‘lar qog‘oz sathiga joylashtiriladi va o‘ylangan tas-
vir hosil qilinadi; •agar bu tasvir ma’qul bo‘lmasa, 
urug‘Iar boshqachajoylashtiriladi; •urug‘larni yelimlashda 
PVA yelimidan foydalaniladi; •tasvirning kerakli qismi 
yelimlanadi va urug‘lar yopishtiriladi; •urug‘larni yelim-
lashda qisqichlardan foydalaniladi; •urugMarni yopishti-
rishda joyni adashtirmaslik uchun ulaming o‘rnini qalam 
bilan belgilab qo‘yiladi; •urug‘lar yelimlab bo‘lgandan 
so‘ng quritish uchun qo‘yiladi. Quritishda yelvizak 
bo‘lmasligi kerak. Somon texnikasi yangi yo‘nalish 

---

bo‘lganligi uchun asta-sekin yoshlar tomonidan o‘rganil-
moqda. Ayniqsa bu sohani imkoniyati cheklangan bola-
larga o‘rgatish quvonarli hoi. Chunki ular ish jarayonida 
o‘zlarining nogiron ekanliklarini unutib, yaratayotgan 
namunalaridan zavq olishadi va hunar egasi bo‘lishadi. 1. 
Avvalo xomashyo sifatida somon kerak bo‘ladi. Aynan 
bug‘doy yig‘ini boshlangan vaqtda somonning kerakli, 
ya’ni tepa va pastki bandlari alohida yumshoq hamda 
qattiqligiga qarab, qirqib olinadi. Chunki, tepa qismi qu-
yosh nuriga yaqinligi uchun qizarib, to‘qroq, pastkisi esa 
salqinlikda ochroq rangda bo‘ladi. Ushbu qalamchalami 
bunday ajratishning boisi, ular asar tayyorlash jarayoni-
da o‘z o‘rniga moslab qo‘Uaniladi. 2. Yig'ib olingan qa-
lamchalar 1 kun davomida suvga solib qo‘- yiladi va ular 
ho‘l nam holicha olinib, qattiq bosib, birma-bir dazmol 
qilinadi. Ushbu sohani tanlagan hunarmand nafaqat o‘z 
ishini bilishi, balki tasviriy san’at yo‘nalishini ham puxta 
egallashi lozim. Asar uchun eskiz tayyorlashda bu juda as-
qotadi. 3. Endigi navbat chizmaga. Qog'ozga o‘ylangan 

---

kompozitsiya chizib olinadi va ushbu eskiz oddiy qog‘ozga 
ko‘chiriladi. Eskizning har bir qismi alohida-alohida qirqib 
olinadi. 4. Dazmollangan somon qalamchalari kompozitsi-
yaning kerakli, ya’ni issiq, sovuq, soya, nur kabi joylariga 
moslab qog‘oz ustidan yelim yordamida yopishtirib chiqila-
di. 5. Yaratilgan asar janriga ko‘ra, unga ishlov beriladi. 
Masalan, bolakay obrazi bo‘lsa, uning yuziga ifoda berish 
maqsadida maxsus kuydirish uskunasidan foydalaniladi. Bu 
uskuna yordamida asar xuddi rassom chizgandek tasvirla-
nadi. Alohida ishlangan kompozitsiya o‘zaro birlashtiriladi 
va qora malo yoki somon qalamchalaridan tayyorlan-
gan tag qismiga yopishtirilndi, Hajmiga qarab, ramkaga 
solinadi. Asosiysi, ular hech bir ranglardan ustaning ma-
horati ila asar sifatida yaratiladi. Rangsiz kompozitsiyalar 
ranglilaridan farqli ravishda yaratilishi, kuydirilishiga 
ko‘ra ancha murakkab hisoblanadi. Rangli qilish mumkin, 
ya’ni somon ustidan bo‘yoq beriladi. Latviya, Belorussiya, 
Litva va Rossiyaning turli shaharlarida somonchilik 
na’munalaridan aynan rangli qilib tayyorlanadi. Tabiiy 

---

materiallar bilan ishlash jarayonida 0‘quvchilar ona ta-
biat bilan yaqinlashishga, unga tejamkorlik va mehribon-
lik, ehtiyotkorlik bilan munosabatda boMishga o‘rganadi