Барча ҳуқуқлар ҳимояланган. Ушбу китобнинг ҳеч бир қисмидан муаллиф

 Бундай очиқ чиқишлар одамлар ковидни яшириш 
керак эмаслигини тушунишларига жуда катта ёрдам 
берди, деб ўйлайман. Чунки ваҳимага тушмасликка 
ҳаракат қилиб, вақтида даволаниш муҳим эди.
 Умуман, Ўзбекистондаги пандемия ҳақида ҳали ки-
тоблар, эссе ва мақолалар ёзилса керак. Вақт ўтгач, 
одамларимиз учун нималар қилинганинию одамларга 
қарши нималар қилинганини эслай бошлаймиз.
тан олиш, табиий ҳолат эканини кўрсатиш шарт эди. 
Мурожаатимни барча ОАВлари нашр қилишди.

---

265 / ПАНДЕМИЯ

---

---

 Ўзим июлнинг бошларида касал бўлдим. Агар 
бутун дунёни COVID-19 ваҳимаси қамраб олмагани-
да, балки мен ҳам бу касални юқтирганимни билма-
ган бўлармидим.
Мазам қочаётганини биринчи марта ҳис қилган 
куним офисда кечаси соат учгача ишлагандик. Июль 
ойининг боши, ҳаво иссиқ, лекин кўчага чиққанимда 
бирдан этим жунжикиб кетди. Ғалати бўлдим.
Шунчалик музлаб қолдимки, ярим соат иссиқ сувли 
ваннада ётиб ҳам ўзимга келолмадим. Иситмам чиқа 
бошлади. Аввалига эътибор бермадим. Шамолла-
гандирман-да, деб қўя қолдим. Кейин ичимдан тит-
роқ келди, кондиционер ёқилмаган бўлса ҳам, ёмон 
267 / ССВ БИЛАН ГИДРОКСИХЛОРОХИН ТУФАЙЛИ КУРАШ
ССВ билан 
Гидроксихлорохин 
туфайли КУРАШ
— ◆ XVI ◆ —

---

совқотдим. Эртасига аъзойи баданим қақшаб оғриди, 
кучли ҳолсизлик пайдо бўлди.
Яхшиям, июнь ойида СЭС билан ССВ ниҳоят одам-
ларга уйда даволанишга рухсат берган экан. Энди 
беморлар касалхонага мажбуран жойланмас, оғир 
касаллар учун зарур ўринлар бекорга банд қилинма-
ётган эди. Ковиднинг енгил шаклини уйда, шифокор 
назорати остида ҳам бемалол даволаш мумкинлиги 
тан олинди.
Менга қуйидаги кўрсатмалар берилди: ҳеч қан-
дай кучли дори истеъмол қилмайсиз, тез-тез суюқлик 
ичасиз, томоқни чайқаб турасиз, кўпроқ ётасиз, ўпка 
учун нафас машқларини бажарасиз. Бу дардга қарши 
махсус даво чораси йўқ, шунинг учун ваҳимага берил-
масдан, ортиқча дорилардан тийиласиз, организмни 
зўриқтирмайсиз.
Ваҳимага тушмасликка ҳаракат қилдим, лекин бу 
осон эмас экан. Росмана қўрқиб кетдим, чунки бу дард 
билан боғлиқ энг катта муаммо — мавҳумлик эди. Эр-
тага аҳволим бирданига қайси томонга ўзгариб кети-
шини билиб бўлмасди.
Июль ойида республиканинг етакчи шифокорлари 
Инновацион соғлиқни сақлаш палатаси билан ҳам-
корликда йўриқнома чиқаришди. Унда барча бозо-
ри чаққон «фуфломицин»ларнинг ковидга ҳеч қандай 
268 / ССВ БИЛАН ГИДРОКСИХЛОРОХИН ТУФАЙЛИ КУРАШ

---

фойдаси йўқлиги очиқчасига айтилган эди. Агар ви-
русли пневмония бошланган бўлса, томчи дори олиш 
мумкин эмас экан, чунки ўпка сувга тўлиб, шишиб ке-
таркан. Азитромицин билан плаквенил қўшилган-
да юракни ишдан чиқараркан. Антибиотиклар бу 
вирусда фойда бермас, аксинча, аҳволни баттар оғир-
лаштирар экан. 
Интернетга уланган ҳар қандай одам бу маълумот 
билан танишиш имконига эга эди. Аммо вилоятларда, 
ахборотнинг асосий манбаи фақат туркча сериаллар 
берилаётган телевизор бўлган ҳудудларда аҳвол анча 
мураккаб эди. Сал маза қочса, дарров «осма укол» 
олишдек «миллий» даволаниш усулимиз кўп одам-
нинг ёстиғини қуритди, яна қанча кишининг соғлиғи 
баттар ёмонлашди. Ваҳоланки, ковид даволаса бўла-
диган касаллик экан. 
Ҳар қандай эпидемия ҳар қандай мамлакатдаги 
фармацевтлар учун Сусамбилдай гап. Бизнинг мамла-
катда ҳам шундай. Аҳоли ваҳимага тушса, дорихона-
чилар учун айни муддао. Саросима қанча кучли бўлса, 
одамлар шунча кўп дори сотиб олади. Охирги пули-
га бўлса ҳам. Керакми, керакмасми, кўтарасига олиб 
ташлашади. Кўнгил хотиржамлиги учун. Вақт ўтиб, 
бунақа билиб-билмай турли-туман дори истеъмол 
қилишдан касаллик зўрайиб кетиши маълум бўлди. 
Енгил кечаётган касаллик ўртача оғир ҳолатга ўтиб, 
борган сари авж олиши мумкин экан. 
269 / ССВ БИЛАН ГИДРОКСИХЛОРОХИН ТУФАЙЛИ КУРАШ

---

 Ёзнинг жазирамаси — июль ва августда ковид ав-
жига чиқди. Бунга қайсидир даражада чет элдан кўп 
одамнинг қайтиб келгани сабаб бўлди. Шунингдек, 
карантин талабларининг бироз юмшатилгани ҳам. 
Шифокорлар етишмай қолди, тез ёрдам машиналари, 
касалхоналарда жой етмай қолди. Ундан сал олдин Қо-
зоғистонда вазият худди шундай бўлган эди: одамлар 
таҳлил топширганида коронавирус чиқмаган бўлса 
ҳам, пневмония ҳолати кўпайиб кетди. Қозоқлар ҳам 
ўзимизга ўхшаган. Тўйларга, азаларга бориш одам-
нинг ҳаётидан ҳам зарур экан. Орадан икки ҳафта 
ўтгач, эпидемия тўлқини бизга ҳам етиб келди.
Июль ойининг ўрталарида Зироат Маҳмудовна 
Мирзиёева Миллий ТВда савол-жавоб туркум кўрса-
тувлари қилиб, одамларга тўғри даволаниш йўллари-
ни кўрсатиш, вилоятлардаги шифокорларга даволаш 
йўриқномасини битталаб, ҳижжалаб тушунтириш-
ни менга таклиф қилдилар. Миллий ТВни вилоятлар-
да ҳамма кўради, шунинг учун биз ҳам кўрсатув тай-
ёрласак, кўплаб беморлар ва шифокорларга фойдаси 
тегар, деб умид қилдик.
«Тез ёрдам» кўрсатувининг форматини ўйлаб қўй-
дим. Етти кун энг тажрибали, энг илмли шифокор-
лардан Азизахон Хўжаева, Раъно Қосимова ва Дилдо-
ра Секлер — бир иммунолог ва икки вирусолог билан 
бирга кўрсатувни олиб бориб, жонли эфирга узатдик. 
Улар коронавирус нималигини, ундан қандай сақла-
270 / ССВ БИЛАН ГИДРОКСИХЛОРОХИН ТУФАЙЛИ КУРАШ

---

ниш кераклигини, белгилари қанақа бўлишини, бемор 
одамга нима мумкину, нима қатъий мумкин эмаслиги-
ни эринмай битта-битталаб тушунтириб беришди.
Кўрсатув концептини бир кеча-кундузда ёзиб 
ташладик. Эсимда, ўша куни жума эди, якшанба куни 
эса биринчи кўрсатув эфирга берилди. Кўрсатувни 
ўзим олиб бордим. Биринчидан, табиб табиб эмас, бо-
шидан ўтган табиб — мен анча мавзунинг ичига кириб 
қолган эдим, шифокорлар билан уларнинг тилида сўз-
лаша олардим, иккинчидан, кўрсатувга бошловчи тай-
ёрлаймиз десак, вақтдан ютқизардик.
Мен ўша уч шифокордан, айниқса Азизахон Хўжа-
евадан ниҳоятда миннатдорман. Азиза опа журъатли 
аёл, ССВдан ҳам, тиббиёт соҳасидаги бошқа амалдор-
лардан ҳам мутлақо чўчимай, ҳеч қаёққа алангламай, 
шифокорнинг виждони нимани талаб қилса, шуни 
рўй-рост гапиради. У иммунолог сифатида ковидни 
даволашда плаквенил ишлатишга қатъиян қарши эди. 
Плаквенил иммуносупрессор, яъни иммунитетни ту-
ширувчи дори бўлиб, аввалига кўпгина давлатларда 
COVID-19ни даволаш воситалари орасида биринчи 
ўринни эгаллаб турганди. Кейинги тадқиқотлар ко-
видни даволашда плаквенилнинг фойдаси йўқлиги-
ни, баъзи ҳолатларда уни қўллаш ҳатто хавфли эка-
нини кўрсатди. Айниқса азитромицин антибиотиги 
билан бирга қўлланилганда салбий таъсири кучаяр-
кан. Шунинг учун ҳамма ундан воз кеча бошлади.
271 / ССВ БИЛАН ГИДРОКСИХЛОРОХИН ТУФАЙЛИ КУРАШ

---

 Лекин ССВ уйда даволаниш учун айнан мана шу 
дориларни тавсия қилаверди. Энг қизиғи, гидрок-
сихлорохин билан азитромицин ўзимизда беморлар-
ни даволашнинг Бешинчи йўриқномасидан чиқариб 
ташланганди. Бунда Инновацион соғлиқни сақлаш 
палатаси билан унинг бўлим бошлиғи Клара Ёдгоро-
ванинг хизмати катта бўлди. Бу шифокор препарат-
нинг самара бермаслиги ҳақидаги ЖССТнинг даст-
лабки тадқиқотларига асосланиб, шу қарорга келган 
эди. Янги, Бешинчи йўриқнома жорий қилиниб, у 
Соғлиқни сақлаш вазири Шодмонов томонидан тас-
диқланди. Биз кўрсатувда вазирнинг имзоси ва муҳри 
қўйилган айнан шу йўриқноманинг асл нусхасини 
кўрсатиб, одамларга бор гапни тушунтирдик. 
Орадан икки кун ўтиб кўрсатувга таклиф этил-
ган Клара Ёдгорова унга номаълум шахслар қўнғи-
роқ қилиб, гидроксихлорохин мавзусида эҳтиётроқ 
бўлишни «маслаҳат» берганини, бу дорини яна кли-
ник йўриқномаларга қайтармоқчи бўлишаётганини 
жонли эфирда гапирди.
Катта тажрибага эга иммунолог Азизахон Хўжа- 
ева стимулятор ёки супрессорлардан кўр-кўрона фой-
даланиш иммунитетга қанчалик жиддий зарар етка-
зиши мумкинлигини ҳижжалаб тушунтириб берди. 
«Иммунитетнинг ишига аралашиб бўлмайди, айниқ-
са организм нотаниш коронавирусга дуч келган пайт-
да. Гидроксихлорохин организмнинг иммун реакция- 
272 / ССВ БИЛАН ГИДРОКСИХЛОРОХИН ТУФАЙЛИ КУРАШ

---

сини сўндириб қўяди. Оқибатда жуда кўп одамлар 
бошқа ҳар қандай вируснинг ҳужуми олдида мутлақо 
ожиз бўлиб қолади», деди Азизахон Хўжаева.
Лекин ССВ аҳолига гидроксихлорохин тарқатиш 
ниятида қаттиқ туриб олди. Кейин шу масалага ба- 
ғишланган матбуот анжумани ўтказилди, унда жаноб 
Оқилов51 Ўзбекистонда плаквенил ёрдамида ўн икки 
минг одам тузалганини айтиб ўтди.
Ўша ерда, анжуманнинг ўзида кутилмаганда «Дори- 
Дармон» компаниясининг бошқарув раиси Умида Са-
лихбаева сўзга чиқиб қолди.
Унинг нутқидан олинган иқтибослар бирпасда 
бутун ўзбек интернетига тарқаб кетди. У гидрок-
сихлорохинни даволаш йўриқномасидан чиқариб 
ташлаш сиёсийлаштирилган масала эканини, бу До-
нальд Трамп билан ЖССТ ўртасидаги курашга боғ-
лиқлигини айтди. Унинг сўзларини эшитиб, тўғриси, 
ўзим уялиб кетдим. Дори-дармон сотадиган фарма-
цевт расмий матбуот анжуманида сўзга чиқиб, ўзи со-
таётган дорини зўр бериб ҳимоя қилаётганди. Фар-
мацевтика — катта бизнес, кимлардир иложи борича 
кўпроқ товарини ўтказиши муҳим. Уларни сизнинг 
саломатлигингиз қизиқтирмайди, бу оддий олди-сот-
ди, холос. Масалан, чипс ишлаб чиқарувчиларнинг 
сизни панкреатит безовта қилиши билан иши йўқ, 
музқаймоқ сотувчиларга ангинангиз борлигининг 
273 / ССВ БИЛАН ГИДРОКСИХЛОРОХИН ТУФАЙЛИ КУРАШ

---