Барча ҳуқуқлар ҳимояланган. Ушбу китобнинг ҳеч бир қисмидан муаллиф

дент айтган бешта муҳим ташаббус доирасида ана 
шундай болаларни ўқитиш ва тарбиялаш учун қў-
шимча шарт-шароитлар яратиш бўйича таклиф ва 
тавсиялар ишлаб чиқди. 
Тошкентдаги кўзи ожиз ва кўриш имконияти 
чекланган болалар мактаб-интернатида ихтисослаш-
ган компьютер маркази ташкил қилинди. У ерда овоз 
билан бошқариладиган компьютерлар ўрнатилган 
бўлиб, кўришда муаммоси бор болаларнинг эҳтиёж-
лари ва имкониятларига мослаштирилган. Бу ком-
пьютерларга Ўзбекистон Миллий кутубхонаси база-
сида сақланаётган барча аудиоадабиётлар, жумладан, 
аудиоэртаклар ҳам ёзиб берилди. Бино тўлиқ капитал 

---

258 / ПАНДЕМИЯ
таъмирдан чиқарилиб, махсус мебеллар билан жиҳоз-
ланди. Муҳими, «Ўзбекистон» нашриёти қошида янги 
босмахона ташкил этилиб, Брайль ёзувида китоблар 
чоп қиладиган махсус ускуна ва дастгоҳлар келтирил-
ди. Бу босмахонада саккизинчи, тўққизинчи, ўнинчи 
ва ўн биринчи синфлар учун дарсликлар чиқарилади.
Бу лойиҳада фақат техник таъминот назарда тутил-
маган. Саида кўриш имконияти чекланган болалар 
билан учрашиб, суҳбатлашиб турарди. Бошқа ҳамма 
тенгқурларидек, улар учун ҳам имконсиз нарса йўқ-
лигига ишонтиришга ҳаракат қиларди. Ҳадеб касал-
лик ҳақида ўйламасдан, бошни баланд кўтариб, кўп 
нарсаларга эриша олишларини айтар, далда берар-
ди. Самарқанд марафонида тақдим қилинган янги
лойиҳа бу хайрли ишнинг мантиқий давоми бўлди. 
Лойиҳа доирасида театр ва музейларда тифлошарҳ ти-
зими, яъни саҳнада бўлаётган воқеани оғзаки изоҳлаб 
бориш жорий этилди.
Бу лойиҳаларга «Совғалар карвони» акцияси ула-
ниб кетди. Кўзи ожиз ва кўриш имконияти чекланган 
болалар тарбияланаётган республикадаги барча ин-
тернатларга оргтехника, спорт жиҳозлари ва мусиқа 
асбоблари ҳадя қилинди. Буларнинг ҳеч қайсисига 
бюджетдан бир сўм ҳам сарфланмади. 
Саша Иванюженко билан Миллий ТВ креатори 
Дейл Ахмади «Хавфсиз ёрдам» лойиҳасининг роли-
гига сценарий ёзишди. Лавҳада Саида ҳам қатнаш-

---

259 / ПАНДЕМИЯ
ди. Биз дронда Тошкентнинг бўм-бўш, кимсасиз, ма-
шиналардан холи кўчаларини тасвирга олдик. Ноёб, 
аммо одамнинг кўнглига ғашлик соладиган кадрлар. 
Карантиндан эсдалик бўлиб қолди. 
«Хавфсиз ёрдам» лойиҳаси ҳақида интернет-нашр-
ларда бир оғиз хабар бериб ўтилди, холос. Бизга
пиарнинг кераги йўқ эди. Асосийси, шу иш қилинга-
ни. Ўшанда Саида жиддий бир гап айтди: «Аёллари-
миз ўта хокисор, андишали. Кўпчилиги ўзининг ёр-
дамга ҳақли эканини билмайди. Кимдир уларга кўмак 
бериши, қўллаб-қувватлаши мумкинлигини хаёли-
га келтирмайди. Муаммоларини кўчага чиқариб, дуч 
келган жойда дардини дастурхон қилмайди. Ўзи учун 
ҳеч нарса талаб қилмайди. Лекин кимдир айнан хоки-
сорлиги туфайли умидсизликка тушиб қолиши мум-
кин. Энг даҳшатлиси — шу. Биз ўзимиз бундай аёллар-
ни қидириб топишимиз керак».
Саидани эшита туриб, «Журналистлар-чи, улар-
нинг аҳволи қандай кечяпти экан?» — деб ўйлаб қол-
дим.
Журналистларнинг ҳам сандиқ тагига ташлаб қўй-
ган жамғармаси бўлмайди. Айниқса карантинда рек- 
лама йўқлиги учун нашрлар бирин-кетин ёпила бош- 
лаганди. Нима бўлганда ҳам, уларнинг аҳволи яхши 
эмаслиги аниқ эди. Ўша вақтда Масс-Медиа фондида 
директор бўлиб ишлаётган Хушнудбек Худойбердиев 

---

260 / ПАНДЕМИЯ
билан «Анҳор.уз» бош муҳаррири, Фонд жамоат кен-
гаши раиси Лола Исломовалар юз кишилик рўйхат ту-
зишди. Лола рўйхатдагиларнинг ҳар бирига қўнғироқ 
қилиб, ҳол-аҳвол сўраб чиқди. Кейин озиқ-овқат тўп- 
ламлари тайёрланди.
Саша Иванюженкога қўнғироқ қилдим:
— Ежков қалай экан, билинглар-чи. Уни ҳам рўйхат-
га қўшиб қўйинг.
— Боғландик, — деди Саша. — Сергей Александро-
вич ёрдамдан қатъиян бош тортди. Ўша Алламжонов-
дан ҳеч нарса керакмас менга, — деди.
«Бўпти, ўзи билади, кўзимиз учиб тургани йўқ», — 
дедим ичимда. Бир қути озиқ-овқат эвазига мени оғ-
дириб олишмоқчи деб ўйлади, шекилли.
Фондимиз август ойигача муҳтожларни қўллаб 
турди. Лилия Николенко тузган рўйхатлар бўйи-
ча ўқитувчиларга ва ўқувчиларга ҳам ёрдам берилди. 
Эҳтиёжмандлар рўйхатини доимий янгилаб туради-
ган волонтёрларга ҳам кўмаклашилди. 
Одамларимизнинг ниҳоятда кўнгли очиқ-да, ҳатто 
шунчалик қийин вазиятда ҳам ўзбегимнинг анъана-
сига кўра, совға-саломга жавобан «тоғора» қайтариш-
га ҳаракат қилишарди. Компот, мурабболаргача бериб 
юборишарди. «Мана, Комил ака, сизга илиндик...»

---

261 / ПАНДЕМИЯ
Биз бу ишларни реклама ёки ўзимизни кўрсатиш 
учун қилмадик. Ўша пайт юртимизда ҳукм сурган ва-
зиятни узил-кесил англаганимиз йўқ ҳали. Ўзбек халқи 
яна бир марта ўзлигини кўрсатди. Ватандошларимиз 
оч қолса ҳам, охирги бурда нонини муҳтожлар билан 
баҳам кўради. Биз аллақачон умидимизни узиб қўй-
ган фуқаролик жамияти шунда намоён бўлди. Одам-
лар кўп ишларни зиммаларига олиб, мусибатни енгиб 
ўтишда давлатга тиргак бўлишди. 
Биз пандемиядан бутунлай бошқа одамлар бўлиб 
чиқдик. Баджаҳл, асабийроқ, лекин айни вақтда 
атрофдагиларга ҳамдард, ҳақиқий инсон бўлиб чиқ-
дик. Волонтёрлар ватанни қутқара олишини кўзимиз 
билан кўрдик.
Афсуски, бу синовдан ўтолмаганлар ҳам бўлди. Ун-
дайлар ҳақида Коррупцияга қарши курашиш агент-
лиги ва прокуратура ҳар куни хабар бериб турди. 
Менимча, бу кимсалар тўғри йўлдан оғиб кетишди. 
Синовдан ўта олишмади. Биз — инсонларнинг эмас, 
Аллоҳнинг синовидан. Бунинг жавоби олдида биз-
нинг маломатимиз ҳеч нарса эмас. 
Карантиннинг бошидан охиригача — мартдан ав-
густгача одамларнинг кайфиятини кузатиб, юқори-
га таҳлилий маълумотлар бериб турдик. Аввалига 
одамлар интизомли бўлиб, уйида ўтириб, жимгина 
карантиннинг тугашини кутган бўлса, локдауннинг 

---

262 / ПАНДЕМИЯ
охирига келиб, кўпчилик ўзига энди буёғига қандай 
яшаймиз, деган саволни берди. Агар ўша пайтда ка-
рантин бекор қилинмаса, коронавирусга мослашиб 
яшашга ўрганмасак, жамиятда норозилик кайфияти 
тарқалишини тўхтатолмай қолардик.
Бу касаллик ҳеч қаёққа йўқолиб кетмади. Биз ка-
саллик билан курашиб ётган бир пайтда, кўпги-
на амалдорларнинг лаёқатсизлиги, савияси пастлиги 
очиқ-ойдин кўриниб қолди. Баъзан бюджет пулини 
талон-тарож қилиш, шундоқ ҳам ўлай деб турган биз-
неснинг кулини кўкка совуриш ҳолатлари ҳам куза-
тилди.
Ҳадеб буйруқ бериб, дўқ-пўписа қилмасдан, ар-
зимас майда-чуйдани ҳам ҳижжалаб тушунтириш, 
исботлаш, ишонтириш лозим эди. Масалан, журна-
листлар тиббиёт тизими амалдорларининг нутқлари-
даги норозилик, маломат оҳангини йўқ қилишни неча 
марталаб илтимос қилишди, талаб қилишди, ҳатто 
жанжаллашиб ҳам кетишди. Ниқоб тақмагани учун 
одамлар айбдор, чет элдан қайтиб келгани учун одам-
лар айбдор, атрофдагиларга касал юқтиргани учун 
ҳам, ўзларига касал юққани учун ҳам фақат одамлар-
нинг ўзи айбдор. Бундай муносабат оқибатида ковид 
қандайдир шармандали касаллик деб қабул қилина-
диган бўлиб қолди. Халқ карантиндан қўрқа бошлади. 
Касални яширган одам табиийки, малакали тиббий 
ёрдам олмайди, натижада ўзи билганича даволаниш-

---

263 / ПАНДЕМИЯ
ни бошлайди, уйида бор дориларни, антибиотиклар-
ни ҳовучлаб ичади, дуч келганча осма укол олаверади.
Ўзбошимчалик билан нотўғри даволаниш оқибати-
да жуда кўпчиликдан айрилиб қолдик, одамлар ўла-
диган аҳволга етгандагина тез ёрдам чақирди, мала-
кали тиббий ёрдам кечикди. 
Бундай ишончсизлик кайфиятига қарши қўлимиз-
дан келганича курашдик, лекин баъзи амалдорлар 
битта фикрни уқтириш учун ойлаб вақт кетди. Шу-
нинг учун ҳар сафар кечикавердик. 
Ўзим ҳам коронавирус юқтириб олдим. Қаерда, 
қандай юқтирганимни билмайман, лекин офисда 
ҳамма эҳтиёт чоралари кўрилган эди. Тузалганим-
дан кейин вазиятни ўнглаш учун бу ҳақда очиқчаси-
га ёзишга қарор қилдим. Ковид билан касалланиш уят 
эмас, шармандалик эмаслигини, бу вирус ҳар қандай 
одамга юқиши мумкинлигини, буни яшириш керак 
эмаслигини баралла гапирдим.
Касалликнинг қандай ўтиши ҳақида видеолавҳа 
тайёрлаб, «Инсайдер.уз». Telegram-каналига хабар 
юбордим. Кейинчалик дўстларим «Ўшанда қўрқиб 
кетганингдан йиғлаганингни бекор гапирибсан, ожиз-
лигингни кўрсатиш шартмас эди», дейишди. Йўқ, ме-
нимча ҳаммасини очиқ айтиш керак эди. Ваҳимага 
тушмаган, қўрқмаган одамнинг ўзи қолмаганди. Буни 

---

264 / ПАНДЕМИЯ