Барча фан ўқитувчилари Тингловчилар

Ул
арни 
ўз
л
ашти
ришг
а 
 
эъ
тиб
ор қ
ара
ти
ш
 з
ару
р
 

---

51 
2-гуруҳ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-гуруҳ 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-гуруҳ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Фаолият йўналишига
кўра таълим 
инновациялари 
Жамоа томонидан
яратилган инновациялар 
Ўзлаштирилган 
инновациялар
Жамоанинг ички имкониятлари 
асосида асосланади 
Хориж давлатлар ѐки бошқа 
таълим муассасаларида 
қўлланилаѐтган инновациялар 
ўзлаштирилади
Ул
арни 
ўз
л
ашти
ришг
а 
 
эъ
тиб
ор қ
ара
ти
ш
 з
ару
р
 
Таҳлил қилинадиган 
муаммо 
Радикал 
инновациялар 
Комбинацияланган 
инновациялар 
Кескин ўзгаришларни
тақозо этади 
Мавжуд ва янги 
инновациялар
асосида асосланади 
Модификацияланган 
инновациялар 
Мавжуд 
инновацияларнинг асл 
моҳияти сақланган ҳолда 
янги шароитда 
қўлланилади
Ул
арни 
ўз
л
ашти
ришг
а 
 
эъ
тиб
ор қ
ара
ти
ш
 з
ару
р
 
Таҳлил қилинадиган 
муаммо 
Модул инновациялар 
Тармоқ (локал) 
инновациялар 
Фақат модуллар
доирасида
қўлланилади 
Фақатгина муайян
тармоқларда 
қўлланилади 
Тизим
инновациялари 
Яхлит тизим доирасида 
қўлланилади 
Ул
арни 
ўз
л
ашти
ришг
а 
 
эъ
тиб
ор қ
ара
ти
ш
 з
ару
р
 

---

52 
4. ―Интерфаол методлар‖ мавзусидаги кроссвордни ечиш. 
Тингловчилар 
эътиборига кроссворд ҳавола қилинади. Гуруҳнинг умумий сонидан келиб 
чиқиб, тингловчилар иккита ѐки учта гуруҳга ажратилади. Кроссворд гуруҳлар 
томонидан ечилади. Гуруҳларга қуйидаги кроссворд топширилади: 
―Интерфаол методлар‖ мавзусидаги кроссворд 
1 
5 
2 
3 
6 
4 
7 
 
Кроссворд саволлари 
Энига: 
1. Таълим ва тарбияга оид инновациялар қўлланиладиган фан. 
2. Тизимдаги айрим элементларнинг ўзгаришини тавсифловчи тушунча. 
3. Фаолиятида педагогик инновационларни изчил қўллайдиган мутахассис. 
4. Ўқитувчининг педагогик инновацияларни қўллаш борасидаги амалий ҳаракати.
Бўйига: 
5. Яхлит ҳолда тизимнинг ўзгаришини тавсифловчи тушунча. 
6. Педагогик инновацияларни қўллашга доир ўқитувчи ҳаракатларининг 
изчил ташкил этилиши. 
7. Ўқитиш характеридаги инновациялар қўлланиладиган соҳа. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

53 
Кроссворд жавоблари 
 
П 
е 
д 
а 
г 
о 
г 
И 
к 
а 
Н 
Н 
о 
в 
а 
ц 
и 
я 
О 
Ў 
қ 
и 
т 
у 
В 
ч 
и 
А 
Ж 
Ц 
Ф 
а 
о 
л 
И 
я 
Т 
р 
Я 
а 
а 
ъ 
ѐ 
л 
н 
и 
м 
Топшириқларни бажариш якунига етказиш. 
Муҳокама жараѐнини уюштириб, ўқувчилар ва гуруҳларнинг ўқув
фаолияти таҳлил қилинади ва баҳоланади. 
Машғулот юзасидан умумий хулосага келинади ва якун ясалади. 
3.Тарбияда инновацион технологиялардан фойдаланиш. 
Кадрларнинг янги авлодини тайѐрлаш муаммосининг самарали ечими, 
биринчи навбатда, ҳозирги кун талабларига жавоб бера оладиган 
психология, педагогика, иқтисодиѐт, экологик маданият, ҳуқуқшунослик ва 
шунга ўхшаш бошқа фанларнинг билим асосларини чуқур биладиган 
профессионал малакага эга бўлган ҳар томонлама чуқур билимга эга бўлган 
ўқитувчи кадрларнинг тайѐрланиши билан боғлиқдир.
Олиб борилган кузатишлар ва АҚШ, Германия, Япония, Франция ва бошқа 
саноати ҳамда интеллектуал билимлари ривожланган мамлакатларнинг 
тажрибаси шуни кўрсатиб турибдики, юқори малакали ва рақобатбардош 
кадрлар тайѐрлаш, асосан, қуйидагиларга боғлиқ бўлар экан: 
- таълим, фан ва ишлаб чиқаришнинг ўзаро самарали алоқадорлигига; 
- таълим муассасалари ва профессионал таълим дастурлари турларининг 
(типларининг) хилма-хиллиги, уларда фан ва техниканинг энг охирги 
ютуқлари, иқтисодиѐт ва технологияларнинг энг юқори андозалари ва 
кўринишлариқай даражада акс эттирилганлигига; 
- профессионал таълим тизимини устувор ва фойда келтирувчи иқтисодий
тармоқка айлантиришга; 
- таълим муассасаларини замонавий ўқув-методик адабиѐтлар билан 
таъминлаш ва уларнинг моддий-техник асосини яратиш ҳамда уларнинг 

---

54 
молиявий кўрсаткичларини мустаҳкамлашга; 
- профессионал таълим тизимига энг юқори малакали ўқитувчиларни ва 
мутахассисларни жалб этишга; 
- ўқув жараѐнини информатизациялаш ва компьютерлаштиришга; 
- кадрларни тайѐрлашнинг сифат баҳосини ва объектив назорат тизимини 
қўллашга; 
- шахснинг ривожланиши, ўлчови, сифат ва ҳулқини, қобилият ва 
интеллектини баҳолаш ҳамда касбий маҳорати муаммоларига бағишланган 
психологик-педагогик изланишларни бажаришга; 
- ўқитувчиларни юқори даражада моддий рағбатлантириш ва уларни 
ижтимоий ҳимоялаб туришга. 
Бугунги кун мутахассиси ҳар томонлама ривожланган юқори даражадаги 
интеллектга эга бўлган, фан асосларини чуқур ўрганган билимдон, зукко, доно, 
фидоий, маърифатли ва маънавиятли инсон бўлиши керак. У ўз 
мутахассислиги, масалан, иқтисодчиликдан ташқари, хорижий тиллардан 
бирини билиши ҳамда АКТ дан фойдалана олиши шарт. 
Замонавий педагог юқори маданиятли, халкимиз тарихини чуқур биладиган 
ва унинг келажаги учун жон куйдирадиган инсонпарвар ва олийжаноб киши 
бўлиши керак. 
Узлуксиз таълим тизимини амалга ошириш жараѐнида ѐш авлодни 
кўнгилдагидек ўқитиш ва тарбиялаш ҳақида гап борар экан, бундай ғоят 
мураккаб ва кўп қиррали вазифани фақат юксак малака ва педагогик 
маҳоратга эга бўлган ўқитувчи кадрлар билангина амалга ошириш 
мумкинлигини таъкидлаш лозим. 
Шундай экан, ўқитувчилик-катта санъатдир. Бу санъатга у ѐки бу педагог 
осонгина, ўз-ўзидан эриша олмайди. Шунинг учун, ўқитувчилик касбига, яъни 
соғлом авлод учун чинакам мураббий бўлишга ҳаваси, иштиѐқи зўр, замон 
талабларини тез ва чуқур тушунадиган, ўзининг илмий, ижтимоий-сиѐсий 
савиясини, педагогик маҳоратини изчиллик билан амалга ошириб борувчи, 
мустақиллик ғояси ва мафкураси билан пухта қуроллантирилган, ҳақиқий 
ватанпарвар ва меҳнатсевар кишиларгина эриша оладилар. 
Педагогик маҳорат туғма талант ѐки наслдан-наслга ўтувчи хусусият эмас, 
балки унинг негизида изланиш ва ижодий меҳнат ѐтади. Шунинг учун ҳам 
педагогик маҳорат ҳамма ўқитувчилар учун стандарт, яъни бир қолипдаги иш 
усули эмас, балки у ҳар бир ўқитувчининг ўз устида ишлаши, ижодий меҳнати 
жараѐнида ташкил топади ва ривожланади. 
Бу жараѐнда илғор ўқитувчининг педагогик маҳорати ва тажрибаларини 
бошқа ўқитувчи ўрганиши, ундан ижодий фойдаланиши ва ўз фаолиятини 
илгор тажрибалар билан бойитиши зарур. Ўқитувчининг педагогик маҳорати, 

---

55 
асосан, синфда, аудитория машғулотларида яққол кўринади. Чунки ўқув 
машғулотлари ўзининг мазмун ва моҳиятига кўра ўқитувчининг ўқув юртидаги 
асосий ишидир. Шунинг учун у илмий-ғоявий жиҳатдан етук ва оммабоп 
бўлиши, турмуш билан, ўқувчи ѐки ўқувчиларнинг тайѐргарлик даражаси 
билан узвий алоқадор бўлиши зарур. Таълим жараѐнида ўқитувчи билан ўқувчи 
ѐки ўқувчилар ўртасида ўзаро жонли тил мулоқоти, фикр алмашув 
муносабатлари, самимий ҳурмат ва асосий мақсадга эришишда яқин 
ҳамкорлик лозим. Мазмуни саѐз, амалий тажрибадан, турмушдан ажралиб 
қолган, умумий сўз ва қуруқ насиҳатгуйликдан иборат бўлган, расмият учун 
юзаки ўтказиладиган дарс (маъруза) ва бошқа ўқув машғулотлари ўқувчи 
ўқувчиларни қизиқтирмайди, уларни илмий, ғоявий жиҳатдан етарли 
озиқлантирмайди. Шу сабабли, ўқув машғулотларини шундай ташкил қилиш 
керакки, уларнинг таъсирида ўқувчиларда шу фанга нисбатан турли 
қарашлар, илмий тафаккур ва эътиқодлар вужудга келиши ва шаклланиши 
керак. 
Таълим ва тарбия жараѐни таъсирчанлигининг янада юксак бўлиши 
ўқитувчининг илмий салоҳиятига, ѐшлар олдидаги обрўсига, шахсий 
сифатларига, илмий истеъдодига, таълим соҳасидаги тажриба ва маҳорати 
ҳамда ўқувчи ѐки ўқувчилар билан ўрнатилган дўстона муносабатига 
боғлиқдир. 
Замон талаблари профессор-ўқитувчиларнинг ўзларида мавжуд бўлган 
билим ва савия билан чекланиб қолмасдан, хорижий мамлакатлар тажрибасини 
қунт ва сабот билан ўрганиб, мағзини чақиб, ундан кейин ўз ўқувчиларига 
сабоқ беришлари зарурлигини тақозо этади. 
Педагогик фаолият самараси ўқитувчининг педагогик қобилияти қай 
даражада шаклланганлигига ҳам боғлиқдир. Қобилият-фаолият жараѐнида 
пайдо бўлади ва ривожланади, деб таъкидланади Жумладан, билиш қобилияти, 
тушунтира олиш қобилияти, нутқ қобилияти, обрў орттира олиш қобилияти, 
муомала қила билиш қобилияти кабилар. 
Педагогик қобилият ва маҳорат ўқитувчида осонлик билан шаклланмайди. 
Бу касбни танлаган киши ўз мақсадига эришиш учун узлуксиз ўқиши, 
ўрганиши ва изланиши, ижодий меҳнат қилиши, ўз юрти ва дунѐдаги 
реал воқеликни тез англаши ва ўз меҳнатининг мамлакат учун қанчалик 
зарурлигини чуқур ҳис қилиши зарур. 
Ўқитувчининг педагогик маҳорати ҳақида фикр юритар эканмиз, унинг 
онглигига, миллий ғоя ва мафкурага содиқлигига, билиш ва фикр 
доираларининг кенглигига, ўз вазифасига муносабатига эътибор бермок 
керак. Айниқса, педагогик маҳорат бобида ўқитувчининг фикр доираси кенг 
бўлиш зарурлигини алоҳида ҳисобга олиш лозим. Чунки кишида билим ва фикр 

---

56 
мукаммал бўлмаса, у камолотга эриша олмайди. Дарҳақиқат, киши у ѐки бу 
масалани, албатта фикр орқали ҳал этади. Шунинг учун, педагогик маҳорат 
соҳиби бўлишга интилган киши, шубҳасиз, ўз билимини доимо кенгайтириши, 
ўзининг ўқувчи ѐки ўқувчига маънавий-ахлоқий таъсир этувчи ғоя ва 
фикрларини янгилаб бориши зарур. Бунинг учун у кўп ўқиши ва ўрганиши 
лозим. Ўқитувчининг педагогик маҳоратига баҳо беришда унинг таълимни 
қай даражада ташкил қила билиши муҳим аҳамиятга эгадир. 
Узлуксиз таълим тизимида дарс ва бошқа турдаги барча ўқув 
машғулотларини мукаммал ташкил қилиш-ўқитувчининг биринчи навбатдаги 
вазифасидир. Юқори савияда ўтказилган
машғулотлар ѐшлар онгида узоқ 
сақланади, уларда имон-эътиқод ва мафкуранинг шаклланишига ижобий 
таъсир кўрсатади. Шу сабабли, ўқитувчининг илмий савияси унинг ўз 
бурчига муносабати, ѐшларга мураббийлик иштиѐқи, педагогик маҳорати 
ва, энг аввало, сифатли дарс бера олишида кўринади. Фан 
ўқитувчисининг фаолиятига бериладиган баҳо даражасини ҳам дарс ва 
бошқа турдаги машғулотларнинг сифати белгилайди.