Bap new indd

Vektorlıq shama oń sanǵa kóbeytilse, onıń 
shaması sonshama ese artadı, al baǵıtı 
bolsa ózgermeydi.
Bunda vektorlıq shama kóbeytiletuǵın san oń 
bolıwı kerek.
Sol sıyaqlı vektorlıq shamanı oń sanǵa bóliwge 
de boladı. Eger teris sanǵa kóbeytilse yamasa bó
-
linse, qarama-qarsı baǵıtqa ózgeredi.
Vektorlıq shama oń sanǵa bólinse, onıń shaması sol san ese keme-
yedi, al baǵıtı ózgermeydi. 
Vektorlıq shamalardıń proekciyası
Arba qozǵalıs baǵıtına salıstırǵanda bazı bir 
múyesh astında 
F
→ 
kúsh penen tartılıp atırǵan bolsın 
(20-súwret). Bul kúsh arbanı vertikal baǵıtta da, go
-
rizont baǵıtında da tartadi. Arbaǵa qozǵalıs baǵıtında 
tásir etetuǵın kúshtiń shaması qanday boladı?
Arbanıń qozǵalısınıń baǵıtı boylap 
Ox
kósherin ót
-
keremiz. Bunda 
O
noqatın 
F
→
 
vektorınıń ba-sına tuwrı 
keltiriwimiz kerek. 
F
→
vektorınıń ushı 
A
noqatına 
Ox
kósherinen perpendikulyar ótkeremiz. Payda bolǵan 
OB
→
vektorı
F
→
vektorınıń 
Ox
kósherindegi quraw
-
shısın, yaǵnıy proekciyasın táriyipleydi. Qozǵalıs baǵıtında arbaǵa tásir etip 
atırǵan kúsh usı
OB
→
proekciyasınıń uzınlıǵına teń 
boladı. Mısalı, múyesh astında tásir etetuǵın kúshtiń 
mánisi |
F
→
|
= 5 
N
bolsın. Bul kúshtiń proekciyası da 
3 
N
ǵa teń boladı. Arbaǵa qozǵalıs baǵıtında tásir 
etetuǵın kúsh usı 3
 N
ǵa teń boladı.
Endi 
F
→
kúshi arbanı joqarıǵa qanday kúsh penen 
tartatuǵınlıǵın biliw ushın 
A
noqatta 
Oy
kósheriniń 
C
noqatına perpendikulyar túsiremiz. Payda bolǵan
OC
→
v
ektorınıń uzınlıǵı vertikal tásir etiwshi kúshke teń. Onıń shaması 4 
N
bolıwı múmkin.
→
s
→
s
→
s
→
3
s