Bap new indd

Sheńber boylap teń ólshewli qozǵalıstaǵı tezleniwdiń baǵıtı
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalatuǵın sharik 
A
1
noqatınan
A
2
noqatına ótkende 
tezlikler vektorınıń ayırması
Δ
υ
→
 
= 
υ
→
2
– 
υ
→
1
 
boladı.
υ
→
2
vektorınan
υ
→
1
 
vektorı 
(3)
(2)
(1)
51-súwret.
Aylanbalı 
teń ólshewli qozǵalıstaǵı 
tezliklerdiń baǵıtı
Δ
t
R–
52-súwret.
Modul teń, 
baǵıtı hár qıylı vektorlardıń 
ayırması
υ
→
1
υ
→
2
Δ
υ
→
= 
υ
2
→
– 
υ
1
→
Δ
t
.
.
.

---

64
Kinematika tiykarları
alınǵanda ayırma
Δ
υ
→
vektorınıń baǵıtı 53-súwrette 
kórsetilgen.
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalısta 
a
→
 
tezleniwi-
niń baǵıtı ayirma vektor Δ
υ
→
 
= 
υ
→
2
– 
υ
→
1
 
ınıń baǵıtı 
menen birdey boladı. Bunı (2)-formuladan da kóriw 
múmkin. Súwrettegi
Δ
υ
→
vektorınıń basın 
A
2
noqa-
tına kóshireyik. 
A
2
noqatı 
A
1
noqatına qansha jaqın 
bolsa, Δ
υ
→
vektorınıń baǵıtı sheńberdiń orayı tárepke 
sonsha jaqın baǵıtlanadı. 
A
2
noqatı 
A
1
noqatına júdá 
jaqın bolǵanda, Δ
υ
→
vektorı, sonlıqtan, 
a
→
tezleniwi 
R
radius boylap O orayına qaray baǵıtlanǵan bo-
ladı (54-súwret). Sonıń ushın aylanbalı teń ólshew-
li qozǵalatuǵın deneniń tezleniwi orayǵa umtılıw-
shı tezleniw dep ataladı. Demek, deneni aylanbalı 
qozǵaltıw ushın onı turaqlı túrde orayǵa umtılıwshı 
tezleniw menen qozǵaltıw kerek eken. Tek sonda 
ǵana ol aylanbalı qozǵaladı.
Másele sheshiw úlgisi
Velosiped radiusı 25 m bolǵan sheńber tárizli jol-
da 10 m/s tezlik penen teń ólshewli qozǵalmaqta. 
Onıń orayǵa umıtılıwshı tezleniwin tabıń.
Berilgen: Formulası: Sheshiliwi:
R
= 25 m;
υ
= 10 m/s. 
Tabıw kerek: 
a 
= ?
Juwabı
: 
a
= 4 m/s
2
.
Tayanısh túsinikler:
aylanbalı qozǵalıstaǵı tezleniw, orayǵa umtılıw-
shı tezleniw.
1. Shofyor avtomobiline radiusı 30 sm bolǵan dóńgeleklerdiń ornına 32 sm li dóńge-
leklerdi ornalastırıp aldı. Eger spidometr 60 km/saat tezlikti kórsetetuǵın bolsa, tiy-
karında bul avtomobil qanday tezlik penen júredi?
2. Ne ushın aylanbalı teń ólshewli qozǵalısta kórinetuǵın tezleniw orayǵa umtılıwshı 
tezleniw dep ataladı?
a =υ
2 
54-súwret.
Orayǵa 
umtılıwshı tezleniwdiń 
baǵıtı.
A
O
R
υ
→
a
→
53-súwret.
Aylanbalı 
teń ólshewli qozǵalıstaǵı 
tezlikler vektorlarınıń 
ayırması.
A
1
O
R
υ
→
1
υ
→
1
Δ
υ
→
Δ
υ
→
υ
→
2
A
2
R
–
a =
10
2 
m = 4 m
25 s
2
s
2
.
.

---

65
III bap. Aylanbalı teń ólshewli qozǵalıs
1. Uzınlıǵı 25 sm bolǵan jipke baylanǵan sharik 5 m/s sızıqlı tezlik penen aylanbaqta. 
Shariktiń orayǵa umtılıwshı tezleniwin tabıń.
2. Avtomobil 90 km/saat tezlik penen teń ólshewli qozǵalmaqta. Eger avtomobildiń 
dóńgeleginiń radiusı 35 sm bolsa, dóńgelektiń shetindegi noqatlardıń orayǵa umtılıw-
shı tezleniwin tabıń.
3. Radiusı 12 sm bolǵan sharlaytuǵın dúzilistiń diskisi 1 minutta 1200 ret aylanadı. 
Disktiń aylanıw kósherinen eń uzaq noqatınıń orayǵa umtılıwshı tezleniwin anıqlań.
4. Velosiped 12 m/s tezlik penen qozǵalmaqta. Dóńgelek shetindegi noqattıń orayǵa 
umtılıwshı tezleniwi 250 m/s
2
. Onıń dóńgeleginiń radiusı qansha?
5. Ventilyatordıń párriginiń radiusı 15 sm, aylanıw jiyiligi 20 1/s, Ventilyator párriginiń 
aylanıw dáwirin, múyeshlik tezligin hám párriktiń ushındaǵı noqattıń sızıqlı tezligi 
menen orayǵa umtılıwshı tezleniwin tabıń.