Bankni raqamlashtirishda axborot tizimlari va texnologiyalari

Bankni raqamlashtirishda axborot tizimlari va texnologiyalari.

Shodimorova Mustariybonu

Reja :

• Bank avomatlashtirilgan axborot tizimlari tushunchasi
• Bankning avtomatlshtirilgan axborot tizimining texnik ta’minoti
• Banklarda axborot –komunkatsiya texnologiyalarining dasturiy taminlnishi
• Bank xizmatlari orqali axoliga sifatli xizmat ko’rsatish usullari

Bank avtomatlashtirilgan axborot tizimlari tushunchasi. Bank- bu mamlakatdagi pul mablag’larine boshqarish uchun yaratilgan moliyaviy insitutdir. O’zbekiston respublikasi bank tzimining bosh maqsadi jahon talabiga mos keluvchi, rivohlangan milliy kredit tizimiga ega bo’lishi , xo’jaliklar va aholining bo’sh turgan mablag’larine jalb qilih, uni samarali taqsimlash asosida aholining talablarini qondirish uchu zamin yaratish va yashash sharoitini yaxshilashga erishish. Bank axborot tizimi (BAT)- moiyalashtirish va kreditlashning belgilangan shartlarigga muvofiq nazorat qilinadigan resurslarni o’zlashtirish , qaytarish v muvozanatlahs vositasi bo’lgan yagona dasturiy –texnologik resurs hisoblanadi. Bank axborot texnologiyasi- hisobllash texnikasidan foydalangan holda bosharuv qarorini tayorlash , qabul qilish va amalga oshirishni ta’minlash maqsadida ma’lumotlarni to’plash , ro’yhatga olish , uzatih, saqlash va qayta ishlash usullari asosida bank axborotlarni qayta ishlash jarayoniga aytiladim mujassamlashgan bank avtomatlashtiriilgan axborot tizimlri (Bnaat) mablag’ kiritish va kredit berishning berilgan shartlari bo’yicha nazorat qilinadiganmablag’larni o’zlashtirish , qaytarilish va muvofiqlashtirishni jadallashtirish visitasi bo’lgan yagona dasturiy texnologik majmuadan ibirat bo’ladi.

Mijozlar o’z pul mablag’larini bankka ishonib topshirar ekan bankka quyidagi asosiy talablarni qo’yislari mumkin:-

-Pul mablg’larini ro’yhatga kiritish va bankda bolgan bul davrda ulardan hisobot olib turish.

-Pul mablag’larini saqlash javobgarlgini ta’minlanishini talab qilish.

-Pul mablag’lari holati va ulardan foydalanishda olib boriladigan moliya-pul munosbatlariga oid axborotlar konfeditsionalligini ta’minlash. Hozirgi davrda vujudga kelgan bank industriyasining rivojlanganlik holati ularga deposit ochish va mijoz mablag’larini jalb qilish kabi oddiy xizmatlarga nibatan yanada kengroq xizmatlarni taqdim etish imkoniyatini beradi. Ayn damda bankning moliyaviy hizmatlari borasida uning samarali faoliyatini ta’minlovch asosiy omillar deb quyidagilarni ko’rsatish mumkin.

-xizmatlar taqdim etish ko’lami

-bank safarbarlik darajasi

O’rab turgan moliyaviy sharoit muhit o’zgarishiga adekvat reaksiya tezligi , yani bank faoliyatini zamonaviy bisnesga yo’naltirish imkoniyati- malum vaqtdagi tashqi omillar o’zgarishidagi faoliyati, bu vaqt davomida ko’rsatilgan o’zgarshlar dolzarbligini saqlab qoladi.

Bunda har bir geografik regionda bank muassasining jismoniy qatnashishi ko’zda tutilmaydi; bankni masshtabiylik darajasi: bank o’zining o’tkazish qobiliyatini qo’shimcha investitsiyalarga qanchalik kattalashtra oladi, yoki bankni o’z biznes faoliyatida qanday minimal chegaralarda mumkin bolgan rentabelllik darajasini saqlay oladi.;

-bankni boshqarish darajasi har bir real vaqt oralig’ida reurslarni real baholash va muhim strategic yoki tezkor msalalari yechish uchun ularni modernizatsiya , rekonstruksiya qilish ;bank va moddiiy komponentlar uchun sharoitlar yaratish, rivijlantirish, xizmat ko’rsatish va bankni quvvatlashga hamma chiqinlarni hisobga olgan holda bank xizmatlari tan narxlari raqobatdoshligini oshirish. Biz quyidagi 1- raasmda bank tizimidagi axborot arxetukturasining asosiy komponentlarini ko’rishimi mumkin.Bank tizimidagi axborot arxetukturasining asosiy komponentlarini tuzish. Axborot texnologiyalari portfeli – kompyterlar ,dasturiy ta’minot , tarmoq va tizim quvvatlovchilariga investitsiyalar haqida eng samarali yechimlarni qabul qilish instumentlarini va shu bilan birga tashkilot –muassasa darajasidagi texnologiyalarini olib kiradi.

Bank tizimi axborot arxitekturasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat. Bank tizimining asosiy komonentari axborot texnologiyalari portfeli bankining bosha aktivlari kabi axborot texnologiyalarini boshqaishga va umumiy tavsiflarda”axborot texnologiyalari poketi” deb ataladi. Axborot texnologiyalari komponenetlari shartli ravishda to’rtta asosiy toifaga bo’lib qarash mumkin.

• Bankda bisness faoliytini ta’minlash.
• Balararo resurslarda davlat ichidagi electron to’lolar tizimi .

3. Korxona umumiy faoliyatini quvvatlovchi tizimlar .

4. Bank infratuzilmasiga tegishi tizimlar.

Bankning axborot tizimini texnik ta’minoti. BNAAtn texnik ta’minlash jarayonida bank texnologiylarida apparat vositalarida arxetekturasida zamonaviy talablar asosida qurilishi kerak.

Ularga aloqaning turli tuman telekomunikatsion vostalari, arxitekturasidan foydalanish, milliy,mahalliy , mintaqaviy, va global tezkor tarmoqlarni qo’llash, aparatli yechimlarni unifikatsiya qilish. “Mijoz servis’ning arxitekturasidan foydalanish banklarinign axborot – komunikatsiya texnologiylarini qurilishdagi texnik yechimlarga zamonaviy yondashishnngn asosi bo’ladi. Bu texnik ta’minlanishni tashkil qilish va axborotlarni shlab chiqarishni mijoz va server deb nomlangan ikkita tarkibiy qism o’rtasida taqsimlanishinni ko’zda tutadi. Ikkita tarkibiy qism o’rtasida taqsimlanishini ko’zda tutadi. .Banklarda axborot –komunikatsiya texnologialarining dasturiy ta’minlanishi bank faoliyatini uchratishimiz mumkin har bir dasturiy ta’minot o’z modullariga ega bo’lib xodimlari birgalikda ishlab faoliyat yuritadi. Ba’zilarni misol qilib ba’zilarni keltirib o’tamiz.; IABS, NSI, Globus,ASBT, E_ PERSONAL.

Iqtisodiy axborot –axborotning eng muhim turlaridan biri hisoblanadi. Iqtisodiy axborot ishlab chiqarish jarayonlari , moddiy resurslar, bozozrlar, banklar va moliya muassalari faoliyati bilan to’g’ridan to’g’ri bog’liq.O’zbekiston respublikasi bank tizimining asosiy maqsadi jahn talablariga mos keluvchi, rivijlangan milliy kredit tizimiga ega bolish, xo’jaliklar va aholining bo’sh turgan mablag’larine jalb etish , uni samarali tashkil etish, aholini yashahs sharoitini yaxshiliashga erishishdir.

Bankni avtomatlashtirishning asosiy natijlaridan biri uning boshqarilishi darajasini sifatini oshirish bo’lishi kk. . Bu vazifaning yechimi butun bank jarayonlarini modellar va iqtisodiy matematik usullardan foydalanish bilan birlashtiruvchi to’liq integratsiyalangan tizimini ishlab chiqish yotadi. Haqiqatdan ham faqat ana shunay tizim bankda mavjud bo’lgan barcha vazifaviy va axborotli aloqalarni xuddi shu dinamikada aks ettiradi va boshqa holatning ko’p ekspertli ko’rinishining shakllantirishiga imkon beradi. Tizimning ochiqligi unda rivojlanish va zamonlashtirish uchun vositalar, uchun rivojlanish va zamonlanish va zamonlashtirish uchun vositalar , case-vositalar, tashqi tadbirlar , so’rovlar generatorlari, ma’lumotlarning importeksport tadbirlarining mavjudligini ko’zda tutadi. O’zgarishlar kiritilishi ehtiyoj bankda yetarligi koproq vujudga keladi. Ammo zamonaviylashtirishni amalga oshirish uchun ishlab chiquvchi firmani jalb qilish hamma vaqt ham mumkin bo’lmaydi.

Bank axborot tizimi haqida so’z yuritadigan bo’lsak , bu tizim malumotlar bazasi quyidagiardan tashkil topgan

-tijorat banklari hisobotlari bazasi

-tijorat banklari operatsion bazasi

tilla va valyuta zahiralari bo’yicha malumotlar bazasi

-bank tizimini kadrlar bilan taminlash malumotlar bazasi

-tizim administrator malumotlar bazasi

-soliq tashkilotlarida xo’jalik yurutuvchi

-xo’jalik yurutuvchi malumotlar bazasi

-mahalliy ijro etuvchi hukumat tashkilotlaridagi xo’jalik yurutuvchi subyektlarning ro’yhatga oluvchi malumotlar bazasi va boshalar.

Avtomatlshtirilgan bank tizimining (ABnT)lari o’z hizmatlarining keng tarqalgan , turli-tumanligi bo’yich amijozlarga tez, sifatli xizmat kor’rsatishga imkon beradi.

Tizimning asosiy xizmat modullari quyidagilarni amalga oshiradi

• Yuridik shaxslarni hisoblash- kassa xizmatini ko’rsatish
• Bank korrespondetlari achotlari bo’yicha xizmat ko’rsatish
• Kredit, sepozit operatsiyalari
• xususiy shxslar kiritmalarining xar qanday turlari va ular bo’yicha operasiyalar
• Fond operatsiyalari
• Plastik kartochkalar yordamida hisob kitoblar
• Buxgalteriya vazifalari
• Tahlil qaror qabul qilish , menejment va boshqalar.

Oxirgi alvod Abnt”mijoz server’ arxitekturasidagi tarmoqli texnologiyalarga suyanadi. Bankning operatsia kuni dasturiy texnologik majmua sifatida bank hisobining eng ko’p mehnat talab qiluvchi operatsiyalarini rejalashtiradi.

Operatsion kun modullarining tarkbi. Mijozlarning shaxsiy schotlari bo’yicha barcha operatsiyalarni to’lov hujjatlari bo’yicha amalga oshiradi. Shaxsiy schotdan ko’chirma esa har bir “yuridistik shaxslarga xizmat ko’rsatish’ tizimchasi “xususiy shahslarga xizmat ko’rsatish” tiimchasi “Xo’jalikopertasiyasilarini rejalashtirish va tahlil etish “ tizimchasi “Ttaxlil va rejalashtirish”tizimchasi “bankning operatsiya kuni “ kirishning telekomunikatsion tahlil filiali bank – korrespondet uzoq masofadagi mijoz bugalteriya yozuvlarini aks ettiradi. Majmua shaxsiy schotlar bo’yicha ablaglarni haqiqiy va rejalashtirigan harakatini amalga oshiradi. Kassa hujjatlarining harakati o’ziga xos xususiyatlarga ega., ulardan asosiysi bankning boshqa xizmatlari bilan aloqasidir.

Bunday tizimda schotlarning katalogi, bank mijozlarining katalogini olib beriladi , balans chiqariladi , xizmatiiy server vazifalari bajarildi. Fillialalri faoliyatining hisobi bo’yicha majmua filialining hisobxonasi va boshqa bo’limlardagi ish joylarini avtomatlashtirish buyurilgan . Bankfillialari darajasida fillialardn olingan axborotlarni yig’ish , ishlab chiqarish , va tahlil qilish , barcha filliallarini o’rasidagi hisob-kitiblar avtomatlashtiriladi.

SHU bilan birga , bank ham o’z intelaktiv xizmatlari doirasida kengatirilib , hozirda 100da ortiq mijizlarga”e-banking”- dasturi xizmat ko’satmoqda va bu tizimdan foydlanuvchilar mijozlar soni brogan sari ortib bormoqda. Hozirgi davrlarda banklarda “internet banking’, “E- banking”, “ GRM _ tizimlari”, “Smm banking va bshqa ko’pgina texnologiyalardan foydlanilmoqda.

E’tiboringiz uchun raxmat