Banklar, bank tizimi va uning rivojlanish bosqichlari

AQSH bank tizimi, FZT uning maqsadi, vazifalari.

AQSH bank tizimida ilk xususiy aksioner banklar “The Bank of New York”, “The Bank of Boston” 1784 yilda tashkil etilgan bo‘lib, 1791 yilda esa port shaxarlarida o‘zining filiallariga ega bo‘lgan “The Bank of the United States” tashkil etilgan.
1863 yilda Fuqarolik urushi va moliyaviy resurslarga bo‘lgan talabning hamda valyuta bozorida qoniqarsiz xolat yuzaga kelganligi oqibatida Milliy bank akti (National Banking act) imzolandi. Qabul qilingan akt asosida banklar ustida nazoratni amalga oshiruvchi va emissiya xuquqiga ega bo‘lgan Valyuta nazorati tashkiloti ish boshladi. Bundan tashqari banklarga filiallrni tashkil etish taqiqlangan edi. Qabul qilingan akt oqibatida mavjud bo‘lgan banklar ikki yirik guruxga : umummilliy banklar va aloxida shtat banklariga bo‘lindi.
SHu bilan bir qatorda aloxida shaxslarga tegishli bo‘lgan xususiy banklar tashkil etilgan bo‘lib ularni faoliyat boshlashlari uchun federal organlar yoki aloxida shtatlarning ruxsati kerak edi. Aloxida shtat banklari

• 
  davlat banklari,
  
• 
  trast kompaniyalari
  
• 
  jamg‘ama banklariga ajralan edi.
  

1901 yilda Nyu Yorkda Buyuk Britaniya namunasiga ko‘ra kliring uylari assotsiatsiyasi tashkil etilgan bo‘lib , ushbu assotsiatsiyaga 60 ta milliy va shtat banklari a’zo bo‘ldilar. 1907-1913 yillarda bo‘lgan banklar inqirozi oqibatida xozirgi kunga qadar AQSH bank tizimini boshqarib hamda tartibga solib turuvchi Federal Rezerv Tizimi tashkil etildi.
1913 yildan e’tiboran to xozirgi kunga kadar AQSH bank tizimi deyarli o‘zgarishsiz faoliyat yuritib kelmoqda. Lekin bu davr oralig‘ida AQSH bank tizimida bir qancha siljishlar ro‘y bergan. 1927 yilga qadar banklarga o‘zi joylashgan xududdan tashqarida filiallarni ochish qatiyan man etilgan edi (Kaliforniya shtati bundan mustasno). 1927 yilga kelib Mak Feddon aktining imzolanishi bilan (1933 yilda o‘zgarish kiritilgan) banklarga o‘zlarining bosh ofislari joylashgan shtat ichida filiallarni ochishga ruxsat berildi.
AQSH bank tizimida katta o‘zgarishlardan biri bu “qora payshanba” nomini olgan 24 oktyabr 1929 yildagi Nyu york fond birjasida aksiyalarning kursining keskin tushishi edi. Buning asosiy sababi esa qimmatli qog‘ozlarni sotib olishga berilgan katta miqdordagi kreditlar edi. (jami kredit poketining 35 %). Fond birjasidagi narxlarning keskin tushishi berilgan kreditlarni o‘z vaqtida qaytmasligiga olib keldi va natijada banklardan katta miqdorda depozitlarni axoli tomonidan olish boshlandi va oqibatda banklarning ko‘pchiligi bankrotlikka uchradi.
1933 yilda AQSH prezidenti Ruzvelt AQSH Kongressi oldiga barcha banklarni yopish masalasini tashladi, lekin kongress buni ma’qullamadi.
shu yilning o‘zida yana bir akt Glass Stigal akti imzolandi. Aktning bosh maqsadi mavjud bo‘lgan FZT imkoniyatlarini kengaytirish, xususan banklarning zaxira tizimlarini mustaxkamlash va kreditlarning aloxida turlarini chegaralash edi. bundan tashqari omonatlarni kafolatlash kiritildi. Aynan shu akt orqali AQSH bank tizimi segmentlarga bo‘linib ketdi.
1935 yildan boshlab barcha depozit qabul qiladigan banklarga qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirish taqiqlangan edi.
AQSH moliya tizimi kuchli nazorat o‘rnatiladigan va tartibga solib turiladigan tizimlardan biri bo‘lib xisoblanadi. AQSH bank tizimini tartibga solishda 3 ta organ: FZT, pul muomalasi nazorati organi, va depozitlarni sug‘urtalash bo‘yicha federal korporatsiya xisoblanadi.
Pul aylanishi (muomalasi) nazaratchisi bu AQSH prezidenti tomonidan tayinlangan taftish (reviziya) yo‘li bilan milliy banklar faoliyatini nazorat qilib boradigan shaxs.
FZT bu AQSH kongressiga bo‘ysunadigan markaziy banklarning sistemasi. FZT strukturasi.
20 asr boshlarida AQSH da 5000 ga yaqin emission banklar mavjud bo‘lib, ularning xar biri o‘zining asosiy kapitali miqdorida banknotalarni muomilaga chiqarish xuquqiga ega edi. bunda xar bir bank boshqa bankning pul biletlarini qabul qilishi kerak edi.