Bank reytingini aniqlash usullari «camel» omillari tavsifi «Axbor-reyting» agentligi

Kichik tijorat banklari faoliyatining reyting baholari

Bank nomi	Yakuniy reyting ball
“Davr bank”	63,86
“Universalbank”	19,26
“Turkistonbank”	12,07
“Samarqandbank”	1,41

Banklarning umumiy aktivlari va aksiyadorlik kapitalining yuqori sur’atlarda o‘sishiga qaramasdan, banklar faoliyatining rentabellik ko‘rsatkichlari ijobiy dinamikasi ko‘zatilmoqda. Banklarning sof foydasi o‘tgan yilning shu davrga nisbatan 91,3 foizga o‘sdi. 2007-yilning birinchi yarim yillik yakunlari bo‘yicha banklar ustav kapitali rentabelligining o‘rtacha qiymati 63,1 foizni, umumiy kapital rentabelligi 22,4 foizni, jami aktivlar rentabelligi 4 foizni tashkil qildi.

Shunday qilib, respublikamiz tijorat banklari, umuman, bank tizimi yildan-yilga jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda, ular o‘rtasida haqiqiy raqobat muhiti vujudga kelyapti. Buning natijasida tijorat banklarining o‘z mijoziga xizmat ko‘rsatish darajasi oshib boryapti, ularga yanada ko‘p yangi xizmat turlari ko‘rsatilishi taklif qilinyapti. Bu holatni reytingda qatnashib, o‘z axborot erkinliklarini namoyish qilayotgan banklar misolida yaqqol ko‘rishimiz mumkin.
Hozirgi vaqtda banklarning umumlashtirilgan reytinglarini aniqlashning tan olingan bir qancha usullari mavjud
Yuqorida ko‘rib chiqqanimizdek, AQShda «CAMEL» tizimidan foydalaniladi. Unga ko‘ra tijorat banki faoliyati besh balli tizim bo‘yicha baholanadi. Raqamli reytinglar, kapital, aktivlar sifati, boshqaruv, foyda ko‘rish va mijozlar tahlili asosida beriladi. Ana shu besh ko‘rsatkich «CAMEL» reytingi deb atalgan yagona ko‘rsatkichga jamlanadi. Bu xilda reytingni aniqlashga bank ishonchliligining asosiy mezoni sifatida qaralib, u bank nazorati organlari uchun mo‘ljallangan, ammo matbuotda ochiq e’lon qilinmaydi.
Rossiyada har bir reyting muassasasi (bank axborot agentligi, «Kommersant – Daily» ekspert guruhi, Orgbank, «PAKK» firmasi, «Reyting» axborot markazi, Moliyaviy axborot tahliliy markaz) o‘z umumlashtiruvchi usuliga ega. Ular muayyan moliyaviy ko‘rsatkichlarga asoslangan bo‘lib, banklar ishonchliligini baholashda ayrim ko‘rsatkichlar ahamiyatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar to‘plami, soni va salmoq koeffitsiyentlarini taqsimlashda bir-biridan farqlanadi. So‘ngra muayyan ko‘rsatkichlar yig‘indisi sifatida har bir bank ishonchliligining jamlanma ko‘rsatkichi chiqariladi. Mustaqil agentliklar tomonidan aniqlanadigan Rossiya banklarining shunday reytinglari ochiq matbuotda e’lon qilib boriladi.
O‘zbekiston banklarining muayyan reytinglari mamlakat bank tizimi xususiyatlarini albatta hisobga olishni talab qiladi. «Axbor-reyting» agentligi mutaxassislari G‘arb va Rossiya nazariyotchi-amaliyotchilari tomonidan ishlab chiqilgan uslublardan farqli o‘laroq o‘zlarining umumlashtirilgan reytinglarini aniqlash usulini, ya’ni respublikaning o‘ziga xos rivojlanishini inobatga olgan holda qo‘llaniladigan usulni ishlab chiqdilar.
Ushbu usulning mohiyati quyidagidan iborat. Eng avvalo banklar balanslariga asoslanib, mutlaq moliyaviy ko‘rsatkichlar aniqlanadi (67-jadval).