Bank likvidliligi

Klassifikatsion ko’rinishi

Download 418,37 Kb. bet 25/25 Sana 01.01.2022 Hajmi 418,37 Kb. #302235

Bog'liq
BANK LIKVIDLILIGI

Klassifikatsion ko’rinishi
Qimmatbaho qog’ozlarning turlari
Amal qilish muddati	Muddatli
	Muddatsiz
Kelib chiqishi	Birlamchi
	Ikkilamchi
Amal qilish shakli	Qog’oz yoki hujjatli
	Qog’ozsiz yoki hujjatsiz
Milliylik belgisi	Milliy
	Xorijiy
Ishlatilish turi	Investitsiyali
	Investitsiyasiz (sarmoyasiz)
Egalik qilish tartibi	Ko’rsatilgan
	Nomli
Chiqarish shakli	Emissiyaviy
	Noemissiyaviy
Mulk shakli	Davlat qimmatbaho qog’ozlari
	Nodavlat qimmatbaho qog’ozlari
Muomala xarakteri	Bozor yoki erkin muomalada bo’luvchi
	Nobozor shakldagi
Risk darajasi	Risksiz yoki kam riskli
	Riskli
Daromadning mavjudligi	Daromadli
	Daromadsiz
Mablag’ qo’yish shakli	Majburiyatli
	Egalik bo’nakli
Iqtisodiy mohiyati	Aktsiyalar
(huquq turi)	Obligatsiyalar
	Veksellar va boshqalar

AKTsIYa — bu qimmatli qog’oz bo’lib:

harakat muddati cheklanmagan;

huquqiy yoki jismoniy shaxs tomonidan Aktsionerlik jamiyatiga muayyan hissa qo’shgan ulushini va mazkur jamiyat mulkidagi ishtirokini guvohlovchi;

aktsiya bo’yicha dividend ko’rinishida foyda olish huquqini beruvchi aktsiyadorning shu jamiyat boshqarish ishiga qatnasha olishini tasdiqlovchi yuridik hujjatdir.

Aktsiya turlari:

Ochiq va yopiq aktsiyadorlik jamiyatlarining aktsiyalari

Egasining nomi yozilgan va ko’rsatuvchi egalik qiladigan aktsiyalar

Oddiy va imtiyozli aktsiyalar

Muomaladagi va portfel aktsiyalari

OBLIGATsIYa «Obligo» — lotin tilida «qarz olish» mazmunini bildiradi. Emitentga obligatsiya egasi tomonidan ma’lum bir pul mablag’ini kiritganligi va unda ko’rsatilgan muddatda nominal qiymatini hamda qo’shimcha foiz to’lab berish majburiyatini guvohlovchi qimmatli qog’ozdir. Obligatsiya uning egasiga emitentning ishini boshqarishda qatnashish huquqini bermaydi.

XAZINA MAJBURIYaTLARI — uning egasi tomonidan ma’lum bir pul mablag’ini byudjetga kiritganligi va uning butun aylanish davrida aniq chegaralangan foizni to’lab berish majburiyatini guvohlovchi qimmatli qog’ozdir.

• 
  DEPOZIT SERTIFIKATLARI -
  

jamg’armachining bankka qo’ygan pul mablag’ini ifodalovchi va muomala muddati tugaganidan keyin qo’ygan pul mablag’ini xamda foyda sifatida ustama foizini huquq va imkoniyatini beruvchi qimmatli qog’ozdir. Depozit sertifikati bank tomonidan beriladi.

• 
  VEKSEL -
  

qarz majburiyati bo’lib, veksel beruvchining ushbu vekselni ko’rsatilgan muddatda taqdim etganda, veksel ushlovchiga uning nominal qiymatini to’lab berish guvohini beruvchi qimmatli qog’oz va to’lov vositasidir.

• 
  QIMMATLI QOG’OZLAR HOSILALARI - bular shunday qimmatli qog’ozlarki, ularning foydasi yoki zarari bir nechta bozor ko’rsatkichlari bilan, ya’ni bozor indekslari bilan bog’liqdir. Qimmatli qog’ozlar hosilalari - «optsion» yoki «fyucherslar» ko’rinishida buladi.
  

• 
  KONOSAMENT — yuk tashuvchi tomonidan yuk egasiga, yukni dengiz orqali olib o’tishga qabul qilinganligini guvohlovchi va yuk qabul qiluvchiga yukni etib borish portida taqdim qilish majburiyatini tasdiqlab beruvchi hujjatdir.
  

2. Qimmatli qog’ozlar bozori va uning ishtirokchilari.

Fond birjasi — qimmatli qog’ozlar bilan oldi—sotdisi o’tkaziladigan joy.

Fond birjasidagi qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalarni shartli ravishda 3 turga bo’lish mumkin:

• 
  brokerlik operatsiyalari;
  

• 
  dilerlik operatsiyalari;
  

• 
  market— meykerlik.
  
• 
  Brokerlik operatsiyalari — mijozning topshirig’iga asosan va uning pul mablag’lari evaziga amalga oshiriladigan operatsiyalar.
  
• 
  Dilerlik operatsiyalari — tashkilot o’z nomidan va o’z pul mablag’i evaziga amalga oshiriladigan operatsiyalar.
  

TB ning resurslari, ularning tarkibi va tavsifi

TB ning o’z funktsiyalarini to’laqonli bajarishi va moliyaviy barqarorligining asosiy sharti:

DEPOZITLI MANBALAR
Mijozlarning pul mablag’larini depozit hisob-varaqlariga jalb qilish



BANK KAPITALINING FUNKTsIYaLARI

Operativ

Himoya

Regulyativ

Bazel standarti ko’ra bank kapitalining qismlari

Asosiy kapital

Qo’shimcha kapital

Asosiy kapital:

• 
  Ustav kapitalining to’langan qismi
  
• 
  Emission daromad
  
• 
  Taqsimlanmagan foyda
  
• 
  Ustav zahirasi
  

Qo’shimcha kapital:

• 
  Kreditlardan ko’riladigan zararlarni qoplashga mo’ljallangan umumiy zahira
  
• 
  Qayta baholash zahirasi
  
• 
  Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari
  
• 
  Konsolidatsiyalashmagan sho’’ba korxonalarga qilingan quyilmalar
  

Bank ustav kapitali

Ustav kapital faqat ta’sischilar va aktsionerlarning pul mablag’laridan tashkil topadi.

• 
  kreditga olingan mablag’lardan;
  
• 
  garovdagi mablag’lardan;
  
• 
  va boshqa jalb qilingan mablag’lardan
  

Ustav kapitalini shakllantirish ta’qiqlanadi.

Byudjet mablag’laridan qonunchilik asosida ustav fondini shakllantirishida foydalanish mumkin



TB ning Markaziy bank bilan aloqasi

1. 
   MB tijorat banklari uchun so’nggi pog’onadagi kreditor hisoblanadi
   
2. 
   MB ning majburiy zaxira siyosati
   
3. 
   Iqtisodiy normativlar bilan tartibga solish
   
4. 
   Bevosita nazorat qilish
   
5. 
   Naqd pullarni emissiya qilishda monopoliya
   
6. 
   TB ga faoliyati huquqini beruvchi Bosh litsenziyani berish
   
7. 
   Rahbar xodimlarni attestatsiyadan o’tkazish va kvalifikatsion talablarni belgilash
   

Markaziy bank TB larni kreditlash usullar

1. 
   TB tijorat veksellarini qayta baholash
   
2. 
   TB balansidagi qimmatli qog’ozlarni garovga olish
   
3. 
   TB to’g’ridan-to’g’ri kreditlash
   

MAVZU: TIJORAT BANKLARINING DAROMADLARI VA FOYDASINI ShAKLLANTIRISh

Tijorat banklarining asosiy maqsadi yuqori daromad olish hisoblanadi va banklar faoliyatining uzluksiziligini ta’minlashga xizmat qiladi. Bank daromadlari darajasi bankning aktiv va passiv operatsiyalarining natijasini o’zida ifoda etadi.

Daromad – bu ishlab chiqarish yoki noishlab chiqarish faoliyatidan olingan tushum hisoblanadi.

Ssuda tijorati

Ssuda tijorati asosan yuridik va jismoniy shaxslarga kreditlar berish va bo’sh kredit resurslarni boshqa banklarda depozitlarga qo’yish yoki banklararo kredit bozorida joylashtirish asosida olinadi.

Bu daromad ssuda foiz hisobida – shaklida tushadi.

Diskont tijorati

Bu tijoratda bank mijozlarni o’z vaqtida to’lanmagan veksel, cheklari va boshqa to’lov hujjatlarini ma’lum skidka bilan sotib oladi (debitor qarzlarini).

Bizda keng tarqalgan turi – bu faktoring operatsiyalarini keltirish mumkin (faktoringni regresli qilish huquqi bilan (oborotli) va regressiz (oborotsiz)).

Qo’riqlash tijorati

Bu tijorat doirasida masalan bank mijozga Trast (ishonch) va vositachilik xizmatlarini ko’rsatish orqali daromad oladi.

Bu daromad bankga komission to’lovlar shaklida tushadi.

Investitsion tijorat

• 
  Bank o’zi emissiya qilish asosida olinadigan daromadlar.
  
• 
  Boshqa emitentlar topshirig’i bilan amalga oshirilgan operatsiyalardan olingan daromadlar.
  
• 
  Bu tijoratda daromadlar kurslar o’rtasidagi farqlar, dividendlar, muddatli majburiyatnomalar uchun foiz daromadlari, qimmatli qog’ozlarni qayta realizatsiya qilish asosida olinadigan daromadlar.
  

Kafolat tijorati (biznesi)

Kafolat va kafillik xizmatlari uchun olinadigan daromadlar – komission to’lovlari asosida tushadi – turli tushumlar shaklida

Jaxon bank amaliyotida bank tijorat daromadlari shakllanishining asosiy manbalariga quyidagilar kiradi:

• 
  Ssuda operatsiyalaridan olinadigan daromadlar.
  
• 
  Diskont tijorati.
  
• 
  Qo’riqlash tijorati.
  
• 
  Qimmatli qog’ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar orqali olinadigan daromadlar.
  
• 
  Bank o’zi emissiya qilish asosida olinadigan daromadlar.
  
• 
  Boshqa emitentlar topshirig’i bilan amalga oshirilgan operatsiyalardan olingan daromadlar.
  
• 
  Kafolat va kafillik xizmatlari uchun olinadigan daromadlar
  
• 
  Omonatlarni jalb qilishva mijozlar topshirig’ini bajarish asosida olinadigan daromadlar.
  
• 
  Boshqa banklar vakillik hisob varaqlarini yuritishdan olinadigan daromadlar
  

Bank daromadlari quyidagi turlarga bo’linishi mumkin:

1. 
    Bank operatsiyalaridan olinadigan daromadlar
   

·        hisoblangan va olingan foizli daromadlar

·  vakillik hisobvarag’i bo’yicha olingan komission daromadlar

·        valyuta operatsiyalaridan olingan daromadlar

·        qimmatli qog’ozlar bo’yicha operatsiyalardan daromadlar

2.      Nobank operatsiyalardan olingan daromadlar

·    boshqa sub’ektlar ustavida ishtirok etib daromadlar olish;

·     konsalting va boshqa informatsion xizmatlar ko’rsatish orqali daromadlar olish;

3.      Boshqa manbalardan olingan daromadlar

·      Olingan jarima, penya, neustoyklar

·      qayta baholash natijalarida olingan daromadlar

· tiklanlangan zaxiralar

Respublikamiz tijorat banklarining foizli daromadlari tarkibiga 9 ta asosiy daromad turi kiritilgan (40000-44000):

1. 
   Bankning Markaziy bankdagi hisobvaraqlari bo’yicha olingan daromadlar.
   
2. 
   Bankning boshqa banklardagi hisobvaraqlari bo’yicha olingan daromadlar.
   
3. 
   Sotib olingan veksellar bo’yicha olingan daromadlar.
   
4. 
   Investitsiya bo’yicha olingan daromadlar.
   
5. 
   Qimmatli qog’ozlarni sotib olish – sotish hisobvaraqlari bo’yicha olingan daromadlar.
   
6. 
   Mijozlarning majburiyatlari bo’yicha olingan daromadlar
   
7. 
   Mijozlarning majburiyatlari bo’yicha bankning qoplanmagan aktseptlari bo’yicha olingan daromadlar.
   
8. 
   Ssudalar va lizing operatsiyalaridan olingan daromadlar.
   
9. 
   REPO operatsiyalaridan olingan daromadlar.
   

Foizsiz daromadlari tarkibiga quyidagi 4 asosiy daromad turi kiritiladi (45200-46000):

1. 
   Bank xizmatlari uchun olinadigan komission daromadlar.
   
2. 
   Xorijiy valyutadagi operatsiyalardan olinadigan daromadlar.
   
3. 
   Investitsiyalardan olinadigan dividendlar.
   
4. 
   Bank kafolatlaridan olinadigan daromadlar.
   

Tijorat banklarining xarajatlari

Tijorat banklarining xarajatlari o’zining iqtisodiy mazmuniga ko’ra ikki yirik guruhga bo’linadi:

• 
  Iqtisodiy mazmuniga ko’ra
  

1. 
   – bank operatsiyalari bo’yicha xarajatlar,
   
2. 
   - bank faoliyatini amalga oshirish bo’yicha xarajatlar
   
3. 
   - risklar bo’yicha xarajatlar
   

• 
  Shakli bo’yicha:
  

1. 
   - foizli
   
2. 
   - foizsiz
   

• 
  Kelib chiqishiga ko’ra
  

1. 
   – joriy xarajatlar
   
2. 
   - kapital xarajatlar
   

• 
  Amalga oshiriladigan operatsiyalar hajmiga bog’liq holda
  

1. 
   – doimiy
   
2. 
   - o’zgaruvchan
   

• 
  Tannarxga kiritilish usliga muvofiq:
  

1. 
   – to’g’ri
   
2. 
   - egri (bilvosita)
   

• 
  Tarkibiga ko’ra
  

1. 
   – bir elementli
   
2. 
   - ko’p elementli
   

Foizli xarajatlar o’z ichiga 8 ta xarajat turini olgan

1. 
   Joriy depozitlar bo’yicha foizli xarajatlar
   
2. 
   Jamg’arma depozitlari bo’yicha foizli xarajatlar
   
3. 
   Muddatli depozitlar bo’yicha foizli xarajatlar
   
4. 
   Markaziy bankka to’lov hisovaraqlari bo’yicha foizli xarajatlar
   
5. 
   Boshqa banklarga to’lov hisobvaraqlari bo’yicha foizli xarajatlar
   
6. 
   Markaziy bankdan olingan ssudalar bo’yicha foizli xarajatlar
   
7. 
   Banklaro kreditlar bo’yicha foizli xarajatlar
   
8. 
   Boshqa foizli xarajatlar.
   

Respublikamiz tijorat banklarining foizsiz xarajatlari o’z ichiga 5 xarajat turini oladi:

1. 
   Komission xarajatlar
   
2. 
   Xorijiy valyutalardagi operatsiyalardan ko’rilgan zararlar
   
3. 
   Qimmatli qog’ozlarni sotib olish – sotish hisobvaraqlari bo’yicha ko’rilgan zararlar
   
4. 
   Investitsiyalardan ko’rilgan zararlar
   
5. 
   Boshqa foizsiz xarajatlar.
   

Respublikamiz tijorat banklarining operatsion xarajatlari o’z ichiga 7 ta xarajat turini oladi:

1. 
   Ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar
   
2. 
   Ijara to’lovlari
   
3. 
   Safar va transport xarajatlari
   
4. 
   Ma’muriy xarajatlar
   
5. 
   Xayr-ehsonlar
   
6. 
   Amortizatsiya xarajatlari
   
7. 
   Soliqlar, sug’urta va boshqa xarajatlar.
   

4. Tijorat banklarning foydasi va uni taksimlash.

1. 
   Tijorat banklarida, foizli daromadlardan foizli xarajatlar summasi ayirib tashlangandan so’ng, sof foizli daromad hosil bo’ladi. Sof foizli daromad summasiga foizsiz daromad summasini qo’shib, olingan natijadan foizsiz xarajatlar summasi ayirib tashlansa, u holda soliq to’langunga qadar bo’lgan yalpi foyda yuzaga keladi.
   
2. 
   Soliq to’langunga qadar bo’lgan yalpi foyda summasidan kreditlardan ko’riladigan zararlarni qoplashga mo’ljallangan zahira ajratmalari summasini ayirib tashlasak, u holda soliq tugagunga qadar bo’lgan sof foyda summasi yuzaga keladi.
   
3. 
   Tijorat banklarining soliq to’langunga qadar bo’lgan sof foyda summasidan foyda solig’i summasini ayirib tashlasak, u holda bankning sof foydasi hosil bo’ladi. Yuzaga kelgan sof foyda hisobidan, aktsionerlar umumiy yig’ilishining qaroriga asosan, dividendlar to’lanadi. Sof foydaning dividendlar to’langandan keyin qolgan qismi taqsimlanmagan foyda deyiladi.
   
4. 
   Sof foydaning hajmi pasayishiga yo’l qo’ymaslik tijorat banklari uchun katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Buning boisi shundaki, sof foyda hisobidan dividendlar to’lanadi. Uning etarli darajada bo’lmasligi banklarining oddiy aktsiyalariga to’lanadigan dividendlar miqdorini kam bo’lib qolishiga sabab bo’ladi. Bu esa oddiy aktsiyalarning bozor bahosini pasayishiga sabab bo’ladi. Buning natijasida ayrim aktsionerlarning boshqa banklarga o’tib ketishi yuz berishi mumkin. Bu esa, bank ustav kapitalining kamayishiga va shuning asosida bankning to’lovga qobillik darajasining pasayishiga sabab bo’lishi mumkin.
   

Download 418,37 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: