Bank inqirozi quyidagi holatlarda sodir bo‘ladi, agar: ishlamaydigan aktivlarning bank tizimi yalpi aktivlaridagi ulushi 10 % dan ortiq bo‘lsa; bank tizimini qutqarish uchun sarflanadigan xarajatlar qiymatining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi ikki foizdan oshiq bo‘lsa; banklarning bankrotlashuvi yoki milliylashuvi kuzatilsa; hukumat moliya bozorlari va moliya institutlarini qutqarish uchun ekstraordinar choratadbirlarni qo‘llasa; hamma iqtisodiy va moliya inqirozlarning chuqurlashuvi, moliyaviy va makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning pasayishining davomiyligi xalqaro va milliy doirada sodir bo‘lsa. Bu o‘rinda moliyaviy inqiroz tushunchasining shakllanishiga nisbatan qarashlarni tadqiq qilishni lozim topdik. Dastlab davriy iqtisodiy inqirozlar to‘satdan boshlanganligi uchun ham «vahima» tushunchasi bilan ifodalanar edi. Birmuncha muddat o‘tgach esa, vahima «depressiya» deb atala boshlandi. Albatta, hozirgi vaqtning eng mashhur depressiyasi bu 1929- yilda oddiy moliyaviy vahimadan boshlanib Ikkinchi jahon urushiga qadar davom etgan Buyukdepressiyadir. 1929 -yilgi fojiadan so‘ng iqtisodchilar va siyosatchilar bu holatni qayta takrorlamaslikka qaror qildilar. Bu vazifani samarali va talafotlarsiz bajarish maqsadida faqatgina «depres siya» so‘zining o‘zini iste’moldan chiqarishga muvaffaq bo‘lindi. 1937-1938 yillarda navbatdagi og‘ir depressiya sodir bo‘lganda esa, iqtisodchilar bu so‘zning o‘rniga, yanada jarangdor yangi «retsessiya» tushunchasini muomalaga kiritishdi. Inqiroz AQSHning yirik moliyaviy muassasalari Citigroup, Vank of America, JP Morgan Chase, Wells Fargo va boshqalarni qamrab ola boshladi. Bank tizimidagi likvidlilik muammolari, o‘z navbatida, xo‘jalik sub’ektlari va aholining bank tizimiga bulgan ishonchi pasayishiga, kredit risklarining ortishiga va iqtisodiy qiyinchiliklarga sabab buldi. Inqiroz banklarning kreditlash sohasidan ishlab chikarish sohasiga ko‘chdi: bozorda taklifning talabdan oshishi kuzatildi va bu holat AQSH avtosanoatidagi yoppasiga ishdan bushatishning kuchayishi bilan yakunlandi. AQSHning inqirozga karshi siyosati bozordagi talabni rag‘batlantirish, yirik biznesga yirik banklar va korporatsiyalarga etarlicha ko‘mak berishga yunaltirildi. 2002 -yilning iyunigacha 1,00$ qiymatdan 0,30$dan pastroqgachapesoning kursi erkin ravishda pasaydi va keyinchalik 0,33$ atrofida barqarorlashdi. Boshqa inqiroz yuz berayotgan davlatlarga qaraganda Argentinada AQSH dollarida ifodalangan yuqori foizli qarz mavjudligi boispesoning qadrini tushishining ta’siriayniqsa banklar balansiga juda xalokatli edi.Inqirozdan oldin pesoqadrini uchdan bir martagapasayishi, dollarda ifodalangan barcha qarzlarning pesoda uch barobarga oshib ketishiga olib keldi. Argentinasavdo sektori kichik bo‘lganligi bois, ko‘plab tijoratchilarning ishlab chiqarishi pesoda baholangan edi. Agarda ular barcha dollardagi qarzlarini qaytarishga to‘g‘ri kelib qolsa, deyarli barcha firmalar to‘lovga layoqatsiz bo‘lib qolar edi. CHunki sof qiymat tanlovning yomonlashishi hamda psixologik risk muammosini yumshata olmasligi sababliyaratilgan shunday muhitda moliyaviy bozorlar faoliyat ko‘rsata olishmaydi. Banklar va boshqa moliya institutlarining moliyaviy ahvoli yomonlashsa, hukumatda ular faoliyatini sog‘lomlashtirish bo‘yicha kam tanlov qoladi. Foiz stavkalarini ko‘tarish orqali o‘zlarining valyutasini himoya qilish kapitalni mamlakatga oqimini qo‘llabquvvatlashi lozim. Biroq xukumat foiz stavkalarni oshirsa, banklar resurslarga ega bo‘lishi uchun ko‘p to‘lashiga olib keladi. Xarajatlarni oshib ketishi banklarning foydasini kamaytirishi natijasida to‘lovga layoqatsizlikni keltirib chiqaradi. Demak, bank tizimining moliyaviy holati og‘irlashsa, xukumat va markaziy bank ikki o‘t o‘rtasida qolib ketadi. Agarda ular foiz stavkani keskin oshirishsa, allaqachon kuchsizlangan bank tizimini barbod qilishadi, o‘z navbatida, iqtisodiyotning ahvoli og‘irlashadi. Agarda foiz stavkalarni ko‘tarmaydigan bo‘lishsa, o‘z valyutasining qadrini belgilay olishmaydi. Moliyaviy inqirozning oldini olish maqsadida, siyosat yurituvchilar o‘zlarining moliyaviy tizimini liberallashtirishdan oldinto‘g‘ri institutsional infratuzilmani tashkil qilishi shart. Moliyaviy inqirozni oldini olish yuqorida tasvirlangan kuchli prudensial tartibga solish va nazorat hamda valyutalarning nomutanosibligini qisqartirishsiyosatini amalga oshirish muhim hisoblanadi. Ushbu siyosatni amalga oshirish ko‘p vaqt olishi bois, kreditlashga ba’zi cheklovlar joriy qilinishi barobarida moliyaviy liberallashuv bosqichmabosqich tatbiq etilishi lozim. Thank You
Small fresh education lecture template
